استانی شدن انتخابات از مجلس پنجم تا نهم، همچنان بی‌سرانجام

سرانجام طرح استانی شدن انتخابات در مجلس نهم همان شد که در مجلس‌های پیش از آن اتفاق افتاده بود؛ باز هم این طرح «بی‌سرانجام» ماند.

طرح‌های معطوف به انتخابات عموما در سال‌های آخر مجلس‌ها در ایران، وارد دستورکار پارلمان‌نشینان شده است، به عنوان مثال افزایش تعداد نمایندگان مجلس که بر اساس قانون اساسی باید هر 10 سال یک بار انجام شود هم در مجلس هشتم و هم در مجلس نهم وارد دستور کار نمایندگان شد و البته در هر دو دوره بی‌نتیجه ماند. در هر دو دوره یاد شده، نمایندگان بر سر اینکه تعداد نماینده‌های کدام حوزه انتخابی افزایش پیدا کند به تفاهم نرسیدند. این طرح بی‌نتیجه، اساس قانونی داشت اما در دوره اخیر طرحی در مجلس مصوب شد که بر مبنای آن صلاحیت نمایندگان فعلی مجلس تمدید می‌شد مگر اینکه شورای نگهبان بتواند خلاف آن را ثابت کند. البته شورای نگهبان این مصوبه مجلس را خلاف قانون ارزیابی کرد و اجازه نداد تبدیل به قانون شود (اینجا) و (اینجا) و مجلس نیز پافشاری بر آن را به صلاح ندانست.

استانی شدن انتخابات نیز طرحی از همین دست است و البته موضوع جدیدی نیست، ماجرا در مجلس پنجم کلید خورد اما بی‌نتیجه ماند. در دوره‌های بعد از آن نیز بی‌نتیجه بود. آخرین بار هم در مجلس هفتم این موضوع بررسی شد، وقتی که نمایندگان، در آغاز سال 86  طرحی را تصویب کردند که بر مبنای آن انتخابات دوره هشتم مجلس به صورت آزمایشی در استان‌هاي اصفهان، آذربايجان شرقي، زنجان، فارس، گيلان و لرستان اجرا مي‌شد و مجلس با توجه به نتايج آن درباره اجرای قطعی انتخابات استانی در سراسر کشور تصميم‌گيري می‌كرد (اینجا).

مجلس نهم و استانی شدن انتخابات

به هر ترتیب طرح استانی شدن انتخابات بار دیگر در مجلس نهم در آذرماه 93 و با امضای 169 نماینده  و البته با تغییرات تازه ای مطرح شد. همان موقع نمایندگان با 133 رای موافق و 64 رای مخالف یک فوریت بررسی آن را به تصویب رساندند تا شاید بتوانند به پروسه کشدار و چندین ساله تصویب این طرح پایان دهند (اینجا). پس از آن در بهمن ماه کلیات طرح در کمیسیون شوراها مصوب شد (اینجا) بررسی جزئیات طرح در کمیسیون شوراها ادامه یافت تا اینکه در اردیبهشت ماه سال جاری پای طرح به صحن علنی مجلس باز شد و کلیاتش به تصویب نمایندگان رسید. اما در همان روز مجلسیان ایرادات زیادی به طرح وارد کردند و بنا شد که طرح را دوباره به کمیسیون شوراها بفرستند تا اشکالاتش رفع شده و در مجلس به صورت دو شوری بررسی شود (اینجا).

مجلس شورای اسلامی بخش زیادی از وقت جلسات خود در نیمه دوم خرداد ماه سال جاری را به تصویب بندهای چهارده گانه طرح استانی شدن انتخابات اختصاص داد.  بررسی این طرح در جلسه روز پایانی خرداد به پایان رسید و برای بررسی به شورای نگهبان فرستاده شد(اینجا).

اگر انتخابات استانی می‌شد…

اگر انتخابات استانی می‌شد، نمایندگان تنها نماینده شهرهای حوزه انتخابیه خود نبودند و نماینده استان خود نیز محسوب می‌شدند، نحوه رای گیری و انتخاب شدن نیز متفاوت می‌شد؛ از هر حوزه انتخابیه موجود در استان، نامزد یا نامزدهایی که دست‌کم 15درصد آرای صحیح ماخوذه حوزه انتخابیه را کسب کرده و بالاترین رای را در کل استان بدست می‌آوردند، نماینده یا نمایندگان استان از آن حوزه انتخابیه محسوب می‌شدند. تعداد روزهای تبلیغات کاندیداها نیز به 15 روز افزایش پیدا می‌کرد(اینجا). همچنین بر اساس مصوبه مجلس، هر داوطلب نمايندگي بايد متولد محدوده جغرافيايي حوزه انتخابيه محل ثبت نام بوده يا سابقه حداقل 5 سال سكونت در آن محدوده و يا سابقه نمايندگي مجلس شوراي اسلامي در آن حوزه را داشته باشد (اینجا). بر مبنای این مصوبه، نقش احزاب در انتخابات نیز پررنگ تر می‌شد، احزاب می‌توانند لیست خود را به هیأت اجرایی استان اعلام کنند و طبق تبصره یک این ماده هر رای دهنده در استان می‌توانست به عنوان یک فهرست رای داده و یا به نامزد یا نامزدهای مورد نظر اعم از منفرد یا از درون یک یا چند فهرست با رعایت تعداد کرسی‌های حوزه‌های انتخابیه موجود رای دهد. (اینجا)

شورای نگهبان، باز هم مخالف

احتمال مخالفت شورای نگهبان با این طرح از همان زمانی که زمزمه تدوینش به گوش رسید، کمرنگ نبود، چه آنکه این شورا طرح‌های مشابه را در مجالس قبلی مغایر با قانونی ارزیابی کرده بود، از همین رو، نمایندگان مجلس نهم می‌کوشیدند که ایرادات احتمالی را از ابتدا رفع کنند. ضرغام صادقی، عضو هیات رئیسه مجلس در همان بازه زمانی که کمیسیون شوراها در حال بررسی مجدد طرح استانی شدن انتخابات بود، گفته بود: تلاش بر این است که همزمان با بررسی طرح، اطلاعاتی به شورای نگهبان ارائه و نظر آنها گرفته شود و بخش اصلی تبادل اطلاعات نیز به این نکته اشاره می‌کند که طرح فعلی، آن طرحی نیست که در مجالس پنجم تا هفتم مطرح شده بود و تغییرات عمده ای در آن صورت گرفته است (اینجا).

اما این تلاش‌ها نتیجه نداد، در روز 21 تیر شورای نگهبان نظر خود را درباره «طرح استانی – شهرستانی شدن حوزه‌های انتخابیه انتخابات مجلس شورای اسلامی» اعلام کرد. این شورا امتیازات برای احزاب را تبعیض ناروایی نسبت به سایر تشکل‌های دینی و سیاسی رسمی دانسته بود. شورای نگهبان همچنین مصوبه مجلس را از جهات مختلف مغایر با قانون اساسی ارزیابی کرده بود، از منظر این شورا، مصوبه مجلس، موجب بروز و ازدیاد اختلافات محلی، قومی، قبیله‌ای و مذهبی شده و این اختلافات خلاف همبستگی و وحدت ملی است و عامل از بین رفتن توسعه و تحکیم برادری اسلامی و تعاون عمومی بین همه مردم می‌شود. بعلاوه برگزاری انتخابات به نحو یادشده باعث کاهش مشارکت عامه مردم در تعیین سرنوشت خودشان می‌شود. وقتی هم آرای یک حوزه به کلی ابطال می‌شود، اگر این ابطال به نحوی باشد که به اساس انتخابات کل استان خلل وارد کند، صحیح دانستن انتخابات آن استان اشکال دارد(اینجا).

دبیر شورای نگهبان چند روز بعد در برنامه گفت و گوی ویژه خبری حاضر شد و در پاسخ به یکی از سوالات درباره دلایل مخالفت این شورا با مصوبه مجلس توضیح داد. آیت الله جنتی گفت: اغلب نمايندگان با اين طرح مخالف بودند، دولت هم مخالف بود. مجمع تشخيص مصلحت هم اين مصوبه را تاييد نکرد. چون اشکالات مختلفي داشت و تفرقه ايجاد مي کرد. شوراي نگهبان تا کنون دو سه بار اين طرح را رد کرده است. چون ما نيازمند حضور گسترده مردم در انتخابات هستيم ولي با اين طرح، مشارکت به حداقل مي رسيد. البته محدودي از اعضاي شوراي نگهبان با اين طرح موافق بودند. آقاي لاريجاني در اين باره با من حرفي نزدند. اگر چه با آقا در اين باره صحبت شده بود اما بنايشان اين بود که در اين باره نظري ندهند.(اینجا)

ماجرای مخالفت مجمع تشخیص چه بود؟

آیت الله جنتی در سخنانش به رد شدن این مصوبه در مجمع اشاره کرده بود. ماجرا از این قرار بود که مجمع تشخیص مصلحت نظام به طور همزمان در حال تدوین سیاست‌های کلی انتخابات بود اما در روز 16 خرداد یعنی تقریبا همزمان با آغاز بررسی مجدد طرح یادشده در مجلس، خبر رسید که این طرح از سیاست‌های کلی انتخابات حذف شده است. محسن رضایی، دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام در این باره توضیح داد: از این پس طرح استانی – شهرستانی شدن انتخابات مجلس شورای اسلامی به عهده خود مجلس و شورای نگهبان خواهد بود و اعضای مجمع تشخیص ضرورتی برای طرح این مساله به عنوان یک بند از سیاست‌های کلی انتخابات ندانستند (اینجا).

موضع دولت در برابر استانی شدن انتخابات مجلس

در روز دوم اردیبهشت که مجلس به کلیات طرح استانی شدن انتخابات رای مثبت داد، نماینده دولت در صحن علنی در مخالفت با طرح سخن گفت. حجت الاسلام مجید انصاری معاون پارلمانی رئیس جمهور اعلام کرد که موضوع در جلسه دولت نیز مطرح شده و دولت با آن مخالف بوده است( اینجا). او که سابقه چند دوره نمایندگی مجلس را نیز در کارنامه خود دارد، شخصا در دوره‌های پنجم و ششم که طرح استانی شدن انتخابات مطرح شده نیز با استانی شدن انتخابات مخالف بوده است (اینجا). روز بعد اما محمدباقر نوبخت، سخنگوی دولت در مصاحبه ای موضع متفاوتی گرفت و گفت: دولت با استانی شدن انتخابات موافق است، اما برخی جزئیات آن باید تغییر کند(اینجا). این موضع بعدها از سوی سایر دولتمردان تایید نشد. حسینعلی امیری، سخنگوی وزارت کشور در تشریح علل مخالفت دولت با طرح استانی شدن انتخابات گفت: فرآیندهای اخذ رای، قرائت و شمارش آراء زمانبر شده و اعلام نتایج انتخابات برخی استان‌‌ها به مشکل می‌خورد (اینجا).

البته اگرچه دولت، طرح مجلس را نمی‌پسندد، اما از روند برگزاری انتخابات نیز راضی نیست. از همین رو، لایحه ای در دست تهیه دارد. این لایحه به انتخابات مجلس محدود نمی‌شود و «لایحه جامع انتخابات» نام دارد.  (اینجا) و (اینجا)

پرونده بی‌نتیجه بسته شد

نهایتا پرونده استانی شدن انتخابات مجلس بار دیگر بی‌نتیجه مختومه شد. این خبر را سخنگوی کمیسیون شوراها و امور داخلی مجلس اعلام کرد و گفت که طرح «استانی شدن انتخابات مجلس» به طور کامل از دستور کار مجلس نهم خارج شد. دخیل‌ عباس زارع‌زاده مهریزی توضیح داد: با توجه به ایراداتی که شورای نگهبان گرفته بود و نیز تاکید مجمع تشخیص مصلحت نظام بر حذف استانی شدن انتخابات مجلس در سیاست‌های کلی انتخابات و با توجه به اینکه طرح ما به این دوره مجلس نمی‌رسد، بنابراین مصلحت دیده شد که این طرح از دستور خارج شود.

به این ترتیب باید منتظر ماند و دید این طرح چه زمانی دوباره در دستورکار نمایندگان مردم در خانه ملت قرار خواهد گرفت و سرانجام چه روزی، تصمیم نهایی برای چگونگی تعیین نمایندگان مجلس گرفته خواهد شد.