تاوان برج‌نشینی/ روایتی از سهم یکی از مقصران اصلی آلودگی هوا

تأثیر ساخت و سازها در افزایش آلودگی هوا به یک چالش تبدیل شده است، چالشی که از آذرماه بحث های زیادی در رابطه با آن در گرفت و در رسانه ها منتشر شد. به اعتقاد برخی كارشناسان جمعيت زیاد، تردد بيش از اندازه خودروها و آلاينده بودن صنايع برخی از دلايل آلودگي هوا‌ست كه امروزه موضوع بلند‌مرتبه‌سازی هم به آن اضافه شده است. در اين زمينه برخی کارشناسان اقليم معتقدند بلند‌مرتبه‌سازی ها مانع جريان باد از مسير طبيعی خود می شود و اين مسئله موجب انباشت آلاينده‌ها در شهرهای بزرگ مانند تهران شده است، برخی هم معتقدند بلند‌مرتبه‌سازی موجب آلودگی نمی شود بلكه مكان‌يابی برای ساخت و ساز ساختمان‌های بلند مسئله مهمی است.

به گزارش خبرگزاری خبرهدف بیش از یک هفته از آلودگی هوای تهران می گذشت که استاندار تهران تمام ساخت و سازها در تهران را متوقف  اعلام کرد.

استاندار تهران که سلامت مردم جامعه و توجه مسئولان به حفظ سلامت مردم را از اولویت ها می داند، ۳۰ آذرماه اعلام کرد: به شهرداری های مناطق دستور داده شد تا ۲۴ ساعت آینده همه ساخت و سازهای در حال انجام در استان تهران متوقف شود و کارگاه های عمرانی و واحدهای صنعتی همچون معادن شن و ماسه نباید فعالیت کنند.

اما دعوای همیشگی آلودگی هوا،‌ در رسانه ها و تلویزیون همچنان ادامه داشت که شهرداری مقصر است یا دولت؟ دولت شهرداری را در آلودگی هوای تهران به دلیل افزایش بی رویه ساخت و ساز و تراکم فروشی مقصر می داند و شهرداری تهران نیز معتقد است دولت سهم خود را در حمل و نقل عمومی نپرداخته است.

اما این گزارش ها آخرین خبری نبود که تصویری واقعی از تأثیر ساخت و سازها بر آلودگی هوا را نشان می داد، چند روز بعد مدیرکل حفاظت محیط زیست استان تهران هم تصویری بسیار متفاوت از تخریب باغ‌ها، ساخت و ساز، جمعیت و عوامل اصلی آلودگی هوا نشان داد، در این گزارش تلاش کرده بود با گزینه های مختلف، روایتی متفاوت از آلودگی هوا ارائه دهد.

در این میان مدیرکل حفاظت محیط زیست استان تهران به قدرت خودپالایی شهر تهران به علت بارگذاری جمعیت شدید، ساخت و سازهای لجام گسیخته و تخریب باغات اشاره کرد. به طوریکه بعد از بارش های مقطعی بلافاصله کیفیت هوای تهران افت چشمگیری حتی در روزهای تعطیل پیدا می کند.

حیدرزاده پیشنهادی به رئیس شورای شهر تهران مطرح کرد و خواستار پیگیری مأموریت های دستگاه های حاکمیتی شد  و گزارشی از تراکم فروشی های مکرر، تخریب باغات و ساخت و سازهایی که باعث مسدود شدن کریدورهای هوای تهران شده است، را در دوران مختلف ریاست شورای شهر تهران اعلام کنند.

بعد از ۲ هفته که آلودگی هوا میهمان ناخوانده برخی کلانشهرها از جمله تهران بود. تب نقد و انتقادات و ارائه راهکارهای مختلف برای خلاص شدن از دست این میهمان مزاحم داغ شد. در این میان برخی که انجام برنامه‌های کوتاه‌مدت را چاره خروج از این وضعیت نمی‌دانستند، سربسته یا مستقیم، سازمان‌ها یا دستگاه‌هایی را متهم به کوتاهی در اجرای طرح‌های کاهش آلودگی هوا کردند.

طرح‌هایی چون یکپارچه‌سازی معاینه فنی خودرو، طرح LEZ و خروج خودروهای فرسوده از مواردی بود که مورد اشاره منتقدین به عنوان راهکارهای مقابله با آلودگی هوا مطرح شد؛ به طوریکه معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست ضمن اشاره به انجام مراحل آزمایشی یکپارچه‌سازی معاینه فنی خودروها، از افزایش تراکم بی‌رویه و ایجاد درآمد از این طریق برای شهرداری‌ها انتقاد کرد.

سعید متصدی با اشاره به اینکه علت اصلی آلودگی شهری چون تهران، جذب جمعیت بیش از ظرفیت زیستی است، گفت: در سال‌های اخیر ساخت و سازهای بی‌رویه در تهران اتفاق افتاده و شهرنشینی گسترش یافته و بحث افزایش تراکم و ایجاد درآمد برای شهرداری‌ها یکی از بزرگترین اشتباهات بوده که انجام شده و بایستی اصلاح شود.

به گفته متصدی هر زمانی که گسترش شهر و افزایش جمعیت بر اساس ظرفیت زیستی نباشد محیط زیست آنجا توان تحمل خود و توان خود پالایی خود را از دست می‌دهد. یکی از عوامل آلوده‌کننده هوا مباحث مربوط به جذب جمعیت بیش‌تر از ظرفیت و ساخت و سازهای بی‌رویه است که بایستی شهرداری نسبت به آن حساسیت داشته و مراقبت و کنترل لازم را انجام دهد. کاهش جمعیت شهری و مراقبت محیط زیست شهری از مسائل مهمی است که در شورای عالی شهرسازی مطرح است و دولت در حال انجام فعالیت‌هایی در این زمینه است که امیدواریم به کاهش آلودگی کمک کند.

چند روز بعد مدیر شرکت کنترل کیفیت هوای تهران درباره لزوم تخلیه شهر تهران به خاطر آلودگی هوا در شاخص های بالاتر از ۲۰۰ گفت: اینها شایعه تلگرامی و شبکه های اجتماعی است و مبنایی ندارد. وحید حسینی، مدیر شرکت کنترل کیفیت هوای تهران با اشاره به ساخت و سازهای منطقه 22 که جلو ورود هوا را گرفته و تاثیرش در آلودگی هوا، گفت: هوای شهری یک مسئله کوچک نیست که با ۴ ساختمان یا بلندمرتبه سازی بشود جلوش را گرفت. میدان باد در شهر بسیار قوی تر است. نسیم بسیار ملایم ۲ متر بر ثانیه در ارتفاع ۱۰۰۰ متری در وسعت ۷۶۰ کیلومتری تهران انرژی بسیار بزرگی است و چیزی نمی تواند جلوی آن را بگیرد. عوارض زمینی می توانند جلوی باد را بگیرند ولی عوارضی در وسعت کوه های البرز نه ساختمان های ۵۰ یا ۱۰۰ متری.

اما چندی بعد از گزارش های مختلف در رابطه با آلودگی هوا شهردار تهران هم پیشنهادش برای کاهش آلودگی هوا داد، متفاوت بودن این پیشنهاد با دیگر پیشنهادها این بود که باز هم مشکل آلودگی هوای تهران به گردن ۳۰۰ هزار سواری کاربراتوری انداخته شد و گفت دولت اراده و مدیریت حل مشکل آلودگی هوا را ندارد.

محمدباقر قالیباف، شهردار تهران باوجود اینکه پیش از این گفته بود داوطلب حل مشکل آلودگی هوای تهران نیست، اما در برنامه تلویزیونی نگاه یک گفت حاضر است مسئولیت آلودگی هوای تهران را تماما بر عهده بگیرد، البته مشروط بر اینکه اختیارات آن را هم داشته باشد.

شهردار تهران، البته این تغییر در مواضع خود را محدود به بحث آلودگی تهران نکرد. او در برنامه نگاه یک از شبکه اول سیما گفت: حاضر است روند صدور پروانه در کلانشهر تهران را متوقف کند. روندی که اصلی ترین شریان حیاتی بودجه در شهرداری است و در سال اخیر با کاهش تقریبا ۵۰ درصدی روبرو بوده و اگر قالیباف این حرف را هم نزند، باز هم بودجه ای که از طریق ساخت و ساز به حساب مدیران خیابان بهشت وارد می شد، نسبت به گذشته، نصف شده است.

اما با این حال بررسی 50 ساله جریان باد در تهران نشان می دهد در 10 سال اخیر به علت کثرت ساختمان های بلند جریان باد در شمال تهران کاهش یافته است.

با وجود اختلاف نظرها درباره عامل اصلی آلودگی هوا،‌ در این میان کارشناسان محیط زیست معتقدند که با توزیع بنزین یورو4، شاخص های خطرناک بنزین در کشور کم شده است و البته دولت می‌گوید ساخت و ساز بی‌رویه در تهران، عامل مهمی در آلودگی هواست. مدیران شهری البته توپ را در زمین دولت می اندازند.

معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست معتقد است، در سال‌های اخیر ساخت و سازهای بی‌رویه در تهران اتفاق افتاده و شهرنشینی گسترش یافته و بحث افزایش تراکم و ایجاد درآمد برای شهرداری‌ها یکی از بزرگترین اشتباهات بوده که انجام شده و بایستی اصلاح شود. هر زمانی که گسترش شهر و افزایش جمعیت بر اساس ظرفیت زیستی نباشد محیط زیست آنجا توان تحمل خود و توان خود پالایی خود را از دست می‌دهد.

بر اساس طرح‌های جامع و تفصیلی شهر تهران، ساخت و ساز بیش از ۱۲ طبقه ممنوع است؛ با این حال در کوچه‌های ۸ متری شمال شهر برج‌های ۲۰ طبقه به بالا را می‌بینیم که هیچ توجیهی برای آن وجود ندارد. جدا از دردسرهای زندگی شهری همچون ترافیک و مشکلات عبور و مرور ساکنان که توسط این آسمانخراش‌ها ایجاد می‌شود، تاثیر منفی این سازه‌ها در تهویه هوای پایتخت اثبات شده است.

وزارت راه و شهرسازی در هفته‌های اخیر به بررسی تاثیر ی برج‌سازی در آلودگی هوای تهران پرداخت که نظرات مختلفی در این‌باره مطرح شد. عباس آخوندی در دومین کنفرانس بناهای بلند در ۹ دی ماه گفت: وقتی منطقه ۲۲ تهران طراحی می‌شد، اصرار مرحوم کازرونی وزیر مسکن دهه ۶۰ بر این بود که این منطقه به عنوان دالان باد تهران «کوتاه مرتبه» و با حداکثر فضای سبز باقی بماند؛ اما این همه ساختمان‌های بلند که در این منطقه احداث شده است جریان باد تهران را متوقف کرده و هیچ سازگاری با کیفیت شهر برای زندگی ندارد.

در همان روز رییس‌جمهور نیز وارد قضیه شد. حسن روحانی با اشاره به درخواست دولت از وزارت راه و شهرسازی و شورای عالی شهرسازی، لزوم نظارت بر بلندمرتبه‌سازی در برخی مناطق شهری را مورد تأکید قرار داد و گفت: باید برای برج‌ها و ساختمان‌های بلندمرتبه، بخصوص آنهایی که در کریدور جابه‌جایی هوا قرار دارند، چاره‌اندیشی شود و حداقل از این به بعد از ساختن‌ آنها در این‌گونه مناطق جلوگیری شود.

اما مطالعات علمی تاثیر منفی برج‌سازی در آلودگی هوای تهران را تایید کرده‌اند و این در شرایطی است که به نظر می‌رسد مجوزهای ساختمانی زیادی در منطقه 22 صادر شده و در حال صدور است.

آن‌چه مسلم است اینکه بسیاری از ساخت و سازهای تهران توجیه منطقی و علمی ندارد که چهره ماندگار شهرسازی ایران از زندگی در کلان‌شهر تهران به عنوان فاجعه یاد می‌کند. گیتی اعتماد گفته است: شهرداری پاسخگوی آلودگی‌های صوتی و زیستی ساخت و سازهای گسترده شهری باشد.

با این سخنان، انگشت اتهامات به سوی شهرداری‌ها نشانه گرفته شد که شهردار تهران ضمن پرهیز دادن منتقدان از سیاسی و جناحی کردن آلودگی هوا از این مساله با عنوان چالش “مادر” یاد کرد.

آلودگی هوای پایتخت توجه ها را به سوی مدیریت کلانشهرها، به ویژه تهران معطوف کرد. به نظر می رسد این بحث های ساخت و ساز اولین تاثیراتش را گذاشت و پژوهشگران مطالعات شهری را به مطالعه و بررسی وادار کرد،  اما اصرار عجیب شهرداری تهران بر بلندمرتبه‌سازی در تنها کریدور ورود باد به تهران که اصلی‌ترین عامل از بین‌برنده‌ یا حداقل کاهنده آلودگی به حساب می‌آید، سؤال‌برانگیز است و این پرسش‌ها را در ذهن وکارشناسان و سایر شهرنشینان پدید می‌آورد.

اما با اینکه تاثیر ساخت و ساز زیاد و بلندمرتبه سازی در تهران و گسترده شدن این موضوع بر افزایش آلودگی هوای تهران بر کسی پوشیده نیست، این مسئله آن قدر مورد تاکید کارشناسان قرار گرفت که رییس جمهور دستور نظارت بر بلندمرتبه سازی در برخی مناطق شهری را داد و گفت که برای برج ها و ساختمان های بلندمرتبه، به خصوص آنهایی که در کریدور جابه جایی هوا قرار دارند می بایست چاره اندیشی و از این به بعد ساخت آنها ممنوع شود.

بسیاری از کارشناسان نگرانی هایی در مورد بلندمرتبه سازی های شمال و غرب تهران دارند و می گویند این کوریدور ها نباید با ساختمان های بلند احاطه می شد. اما یک کارشناس محیط زیست از تاثیر بلندمرتبه سازی های شمال و غرب تهران بر آلودگی هوا و علت کم شدن توان خودپالایی هوای تهران می گوید: این کار ها باعث می شود بارگذاری جمعیت بیشتر صورت گیرد، وقتی بارگذاری بیشتر شد، ترافیک هم بیشتر می شود، ترافیک و جمعیت و استفاده از خودرو مترادف می شود با تولید آلودگی بیشتر.

بارها تاثیر بلند مرتبه سازی بر جریان‌های هوا را در شورای شهرسازی مطرح شد. اینکه نیاز به جریان هوا در ارتفاع ۱۰ متری را داریم، اما بلندمرتبه سازی در مقابل ورود جریان‌های هوا مانع ایجاد می‌کند.

با این وجود همچنان شاهد اعطای مجوز برای ساخت و ساز در شمال و غرب تهران هستیم و هر روز یک غول آهنی از یک نقطه شهر سربر می آورد. از آن طرف هوای تهران خودپالایی خود را از دست داده و دیگر مثل گذشته نیست که بتواند با بهتر شدن شرایط جوی و بدون کمک، خودپالایی داشته باشد.