طوفان و سیل، تاوان تخریب محیط زیست

سیل و طوفان اخیر ایران همانقدر که به تغییرات اقلیمی مرتبط بود از تخریب محیط زیست نیز تاثیر می گرفت. به طوری که با تخریب هر ساله محیط زیست بلایای طبیعی نیز از سال ۱۹۸۰تا به حال ۳برابر شده است.

طوفان، سیل، رانش زمین، بهمن، افزایش دما، خشکسالی و آتش سوزی جنگل ها در جهان، جزو حوادثی هستند که از سال 1980 تا به حال ۳برابر شده اند. به گزارش اکونومیست همه اینها حوادثی هستند که تحت تاثیر تغییرات آب و هوایی به مرور روند افزایشی طی کرده اند.

طوفان و سیل اخیر ایران نیز از این قاعده مستثنا نبوده و از تغییرات آب و هوایی تاثیر گرفته بود. هرچند پديده هايي همچون خشكسالي هاي گسترده، سيل هاي مخرب،آتش سوزي ها، و همچنين گرد و غبارهاي فراوان سال های اخیرکه از پيامدهاي تغييرات اقليمي هستند بی ارتباط با محیط زیست نبوده و منشا اصلی آن از تخریب محیط زیست سرچشمه می گیرد.

كاهش ميزان پراكندگي و برداشت بي رويه از منابع آب سطحی و زیرزمینی، خشك شدن تالابها، از بین بردن جنگل ها، تبديل باغات به مناطق مسكوني و خشکسالی همه علتی می شود تا بیش از گذشته حوادث و بلایای طبیعی همچون آنچه در چند روز گذشته در ایران گذشت به وقوع بپیوندد.

در سال‌هاي اخير سيلاب‌هاي به‌وقوع پيوسته در سطح كشور هم از لحاظ تعداد و هم از لحاظ شدت خسارات افزايش يافته است. همچنين با توسعه مناطق شهري و تجاوز آن‌ها به حريم رودخانه‌ها و آبراهه‌ها، سيلاب‌هاي شهري نيز افزايش يافته است. سيلاب‌ استان‌هاي گلستان، مازندران، گيلان، خوزستان، سيستان و بلوچستان و قم نمونه‌هاي بارزي از خسارات سيلاب در ايران است.

سیل به عنوان یکی از بلایای طبیعی بسیار مخرب در ایران می تواند معلول عواملی همچون جنگل‌زدایی‌، تخریب مراتع، تبدیل و تغییر آبخیزها و تالاب‌ها به مزارع، حجم روزافزون زباله و ضایعات باشد که سیل های سالهای اخیر استانهای شمالی می تواند شاهدی بر این ادعا باشد.

از دیگر عوامل تشدید سیل در ایران می توان به دخل و تصرف غيرمجاز در حريم و بستر رودخانه‌ها؛ تخريب منابع طبيعي و پوشش گياهي منطقه از جمله جنگل‌زدايي، دست‌اندازي بشر به طبيعت و تغيير كاربري اراضي، احداث غيراصولي پل و جاده بر روي رودخانه‌ها و از طرف دیگر وقوع خشکسالی ها نيز اشاره کرد.

بیابان زایی عامل طوفان های گرد و غبار

یکی از مراحل چرخه مخرب زیست محیطی گرم شدن زمین است. گرم شدن زمين باعث افزايش شدت تبخير شده و به تبع آن افزایش آب مورد نیاز محصولات کشاورزی می شود. ازسوي ديگر مقدار آب براي مصارف كشاورزي كم مي شود و در نتيجه خشكسالي، امنيت غذايي به خطر مي افتد. افزايش دماي زمين همچنين دسترسي به آب شيرين و آشاميدني را تحت تاثير قرار مي دهد. گرم شدن زمین باعث خشک شدن رودخانه ها نیز می شودو در مناطق کم آب تر مشهود است. پیامد مخرب دیگر گرمایش زمین افزایش تعداد و قدرت طوفان هاست.

مصرف بی رویه آب و خشکی های پی در پی نیز در حال حاضر ایران را در وضعیت خشکسالی قرار داده است. وضعیت بارندگی حکایت از آن دارد که ميانگين بارندگي سالانه کشور حدود 250 ميليمتر است که اين عدد کمتر از ميانگين بارندگي آسيا و حدود يک سوم ميانگين بارندگي سالانه جهان است؛ از طرفی ۷۰درصد تالاب های کشور در وضعیت وخیم به سر برده و صفت خشک شده در کنارشان می آید.

همچنین بهره برداری از مخازن آب زیر زمینی کشور از حدود ۰.۱ میلیارد متر مکعب در دهه ۴۰ به بیش از ۵۷ میلیارد مترمکعب تا سال ۱۳۹۳ رسیده است و در حال حاضر منابع آب زیر زمینی کشور به دلیل برداشت بیش از حد از چاه های غیر مجاز و اضافه برداشت های چاه های مجاز همراه با وقوع خشکسالی سال های اخیر به وضعیت بحرانی رسیده است. چاه هایی که تامین کننده ۵۵درصد از منابع آبی کشور نیز هستند. از طرف دیگر هر سال مقدار زیادی از جنگل های ایران بر اثر آتش سوزی یا قطع درختان و تغییر کاربری نواحی سبز از بین می روند.

وقوع بیابان زایی و تخریب پوشش های گیاهی و استفاده بیش از اندازه و نامناسب از زمین های کشاورزی و در نتیجه تضعیف خاک باعث شکل گیری و گسترش بیابان ها و افزایش فرسایش بادی و در نتیجه افزایش وقوع طوفان های گرد و غبار می شود.

نمودار زیر نشان می دهد که حوادث هواشناسی مانند طوفان ها، حوادث مرتبط با آب مانند سیل، رانش زمین و بهمن ها ورانش زمین حوادث اقلیمی مانند افزایش دما، خشک سالی و آتش سوزی جنگل ها در جهان، به چه نسبتی از سال 1980 تا کنون افزایشی سه برابری یافته است.