آسیب‌های شکلی و محتوایی در عزاداری‌ها

حجت‌الاسلام‌والمسلمین محمدصابر جعفری در گفت‌وگو با خبر هدف ، با اشاره به این مطلب که درباره بحث عزاداری‌ها و آسیب‌های آن باید ابتدا به چند نکته مقدماتی اشاره کرد که می‌تواند در رفع این آسیب‌ها اثرگذار باشد و با طرح این سوال که آیا ما درباره بحث عاشورا و در بحث عزاداری‌ها این توقع را داریم که اصلا در این امر آسیبی صورت نگرفته است؟ اظهار کرد: برخی نمی‌خواهند این را بپذیرند که شاید در بحث عزاداری‌ها نیز آسیب‌هایی صورت پذیرفته است و می‌گویند چون این امر مقدس است در این امر اصلا مطرح کردن آسیب و حتی گفت‌وگو درباره آن درست نیست. اینکه ما بگوییم هر امر مقدسی از وجود آسیب به دور است کاملا غیرمنطقی است. هر امری هر چقدر هم که اهمیت داشته باشد و اهمیت آن بیشتر از سایر موارد باشد انگیزه برای تحریف و بدل سازی آن جدی‌تر خواهد بود.

وی در ادامه با اشاره به این موضوع که اگر عاشورا یک مسئله خنثی بود و مطالبات و خواسته‌های نادرست دیگران را هدف قرار نمی‌داد و یک امر خنثی بود و هیچ خطری برای سایرین نداشت تحریف‌هایی در آن صورت نمی‌گرفت؛ همچون سنگ عادی که کسی برای آن بدل درست نمی‌کند اما برای سنگ گرانقیمت همواره بدل‌هایی وجود دارد ادامه داد: عاشورا کارآمد و تاثیرگذار است و در روایات وارد شده است که امام خون قلبش را برای رهایی و نجات تمام بندگان عالم و نه فقط مسلمانان داده است. اگر بخواهیم حرکت امام حسین (ع) را یک امر تاثیرگذار ندانیم و بگوییم امری خنثی است این حرف برخی که می‌گویند عاشورا تحریفی نداشته است درست است اما قیام امام حسین (ع) حتی در کشورهای خارجی نیز تاثیر گذاشته است و این نشان از تاثیرگذاری قیام اباعبدالله (ع) است.

برای رفع این آسیب‌ها و جلوگیری از ترویج خرافه‌ها باید اهداف قیام امام حسین (ع) در عزاداری‌ها تبیین شود. آنگاه مسئله جلوگیری از وجود آسیب‌ها جدی‌تر خودش را نشان می‌دهد. هدف ما از برگزاری عزاداری صیانت از پیام عاشورا است و باید در عزاداری‌ها به این موضوع پرداخته شود.

این کارشناس اعتقادی با اشاره به این موضوع که امام حسین (ع) در برابر تمام قیام‌ها و آسیب‌ها ایستاد و انگیزه‌ای را برای افراد به وجود آورد تا در برابر ظلم بایستند خاطرنشان کرد:‌ تمام مورخان شیعه و سنی موافقند که افرادی در تاریخ به جعل تاریخ پرداخته‌اند و بدل سازی‌ها و جایگزینی‌هایی را داشته‌اند. آیا درباره عاشورا این انگیزه به عنوان تحریف در تاریخ از بین رفته است؟ می‌بینیم حتی افرادی احادیث جعلی را به پیامبر (ص) نسبت می‌دهند. پس امکان آسیب وجود دارد و برای رفع این آسیب‌ها و جلوگیری از ترویج خرافه‌ها باید اهداف قیام امام حسین (ع) در عزاداری‌ها تبیین شود. آنگاه مسئله جلوگیری از وجود آسیب‌ها جدی‌تر خودش را نشان می‌دهد. هدف ما از برگزاری عزاداری صیانت از پیام عاشورا است و باید در عزاداری‌ها به این موضوع پرداخته شود.

جعفری در ادامه با اشاره به این مطلب که باید در عزاداری‌ها درصدد معرفت افزایی باشیم اضافه کرد: معرفت داشتن نسبت به امام عصر حتی در دوران غیبت امام زمان (عج) نیز باید گفته شود. اگر در جامعه آن زمان معرفت نسبت به امام وجود داشت شاید هرگز چنین اتفاقی رخ نمی‌داد. امام زمان (عج) زمانی که ظهور کند خود را با امام حسین (ع) معرفی می‌کند و تمام ویژگی‌های امام را برای جهانیان مطرح می‌کند. پس باید در عزداری‌ها نیز هدف ما این باشد که مردم امام خود را بشناسند. معرفی امام از وظایف اصلی افرادی است که عزاداری‌ها را برپا می‌کنند. تمام افراد جامعه وظیفه دارند که امام را به نسل‌های بعد و حتی به جهانیان معرفی کنند.

او در ادامه با اشاره به حدیثی از امام حسین (ع) که ایشان می‌فرمایند: «کسی که سلطان جاعل و ظالم را ببیند و در برابر او سکوت کند خودش همچون او ظالم است». یادآور شد: ما باید این عقاید عقلی که مد نظر قیام امام حسین (ع) بوده است را تبیین کنیم. پیامبر (ص) در غدیر برای اتمام رسالتش امام را معرفی کرد. ما هم باید امام حسین(ع) و امام عصر(عج) را به تمام جهانیان معرفی کنیم. امام خمینی (ره) فرمودند: «در نوحه‌ها و اشعار به طور کوبنده فجایع ستمگران هر عصری را یادآور شوید و دشمنان اسلام را معرفی کنید و مردم را به سمت اسلام سوق داده و به فداکاری تشویق کنید.»

ما قرار نیست فقط بگوییم ای کاش که بودیم و فداکاری می‌کردیم. امروز هم نهضت امام حسین (ع) نیازمند فداکاری است و شیعیان با زبان و اموالشان می‌توانند در این راه فداکاری داشته باشند.

این کارشناس مسائل مهدویت در ادامه تاکید کرد: ما قرار نیست فقط بگوییم ای کاش بودیم و فداکاری می‌کردیم. امروز هم نهضت امام حسین (ع) نیازمند فداکاری است و شیعیان با زبان و اموالشان می‌توانند در این راه فداکاری داشته باشند. اگر قرار است امام زمان(عج) را یاری کنیم باید اهداف ایشان را تبیین کرده و جامعه عزادار را با سبک روضه خوانی که انتخاب می‌کنیم با معرفت حسینی آشنا کرده و از طریق همین عزاداری‌ها معرفت‌افزایی داشته باشیم. عاشورا حتی برای افرادی همچون گاندی نیز تاثیرگذار بوده است و نباید اجازه بدهیم که آسیب‌ها وارد این موضوع شوند.

جعفری در ادامه با بیان این مطلب که در بحث آسیب‌ها ما دو نوع آسیب محتوایی و شکلی داریم تاکید کرد: امام حسین (ع) فرمودند:” برای اصلاح امت جدم حرکت می‌کنم. ” امام حسین (ع) برای رفع آسیب‌ها حرکت کرد و ما نباید بگذاریم که آسیب‌ها به سادگی وارد عزاداری‌ها شود. وقتی امام حسین (ع) برای رفع آسیب‌ها حرکت کرده است ما نمی‌توانیم بگوییم که حق نداریم از آسیب در مجلس عزاداری صحبت کنیم و فقط مجلس عزاداری وصف دل است. وصف دل و عقل با هم است و باید این دو با هم پیش برود. امام امیر حماسه و عرفان است و این دو از یکدیگر تفکیک نمی‌شوند.

وی یادآور شد:در بحث آسیب‌های محتوایی بعضا می‌بینیم که به زعم خودشان سیمای اهل بیت (ع) را به تصویر می‌کشند. ما نباید با سیستم خودمان به صورت یک جانبه این گونه رفتارها را داشته باشیم و یا اینکه در سبک اشعاری که انتخاب می‌کنیم کلماتی به کار ببریم که باعث از بین رفتن ابهت و عظمت اهل بیت (ع) شود. گاهی افراد فقط در عزاداری‌ها به بحث احساسات می‌پردازند و وارد سیما و چشم و ابرو می‌شوند و از رفتارها غفلت می‌کنند. در بین آسیب‌ها باید این را بگویم که بعضا افرادی در محتوا هم دچار غلو می‌شوند و واقعیت‌ها را فراموش کرده و دچار افراط و تفریط می‌شوند. حضرت علی (ع) می‌فرمایند:” در حق ما اهل بیت دو گروه هلاک می‌شوند. یکی آنهایی که اهل افراط و تفریطند و یکی آنهایی که بر علیه ما هستند. ” اهمیت عاشورا و امام حسین (ع) بر سر جای خودش همواره باقی است اما غلو و خرافه گویی باید از بین رفته و اصل کلام اهل بیت (ع) مشخص شود.

ما حق نداریم با زبان حال امام و اهل بیت (ع) را ذلیل نشان بدهیم. آنها در اوج حماسه بودند و باید این حماسه و عظمت در اشعار دیده شود. اگر معرفت‌افزایی رخ بدهد کمتر شاهد این گونه انحرافات و آسیب‌ها هستیمقائم مقام سابق بنیاد مهدویت با تاکید بر این مطلب که گاهی با زبان دل و حال مداحان می‌خواهند روضه را پرورش بدهند اما در مواردی زبان حال نباید وهن‌آمیز شود و شخصیت امام (ع) و اهل بیت ایشان را زیر سوال ببرد تاکید کرد: ما حق نداریم با زبان حال امام و اهل بیت (ع) را ذلیل نشان بدهیم. آنها در اوج حماسه بودند و باید این حماسه و عظمت در اشعار دیده شود. اگر معرفت‌افزایی رخ بدهد کمتر شاهد این گونه انحرافات و آسیب‌ها خواهیم بود. گاهی در محتوا مطالبی گفته می‌شود که حالت ذلت‌آمیز دارد. حضرت زینب (س) شخصیت عظیمی دارد. گاهی در تعزیه به گونه‌ای اشعار را انتخاب می‌کنند که شخصیت حضرت به درستی دیده نمی‌شود. اصل تعزیه مشکلی ندارد اما نباید در انتخاب اشعار و یا شمایلی که برای ائمه درست می‌کنیم با عظمت آنها منافات داشته باشد. مثلا امام سجاد (ع) را یک شخصیت بیمار نشان می‌دهند که دور از مقام ایشان است.

جعفری در ادامه با اشاره به این موضوع که در عزاداری‌ها نباید نگاه سکولاری نیز داشته باشیم یادآور شد: زمانی که امام حسین (ع) به سمت مدینه حرکت می‌کند مروان ابن حکم به او توصیه می‌کند که چیزی می‌گویم به نفع شماست و گوش کنید؛ با یزید بیعت کرده که خیر دین و دنیا دارد و اینگونه کسی با تو کاری ندارد. در مسجد پیامبر بنشین و از نظر عبادی کارت را کن. یعنی به نوعی به امام حسین (ع) می‌گوید با سیاست کاری نداشته باش. امام حسین (ع) قیام می‌کند که این امر را احیا کند و این ادبیات را بر هم بزند. اگر اینگونه باشد فاتحه اسلام خوانده است و امام می‌فرماید اگر قرار است حاکم یزید باشد فاتحه اسلام خوانده شده است. این مسیر و راه امام نشان می‌دهد که فقط قرار نیست گریه کنیم و یا در مواردی فقط سیاست زده شویم اما قرار هم نیست که از سیاست دور باشیم و بگوییم ما کاری به این کارها نداریم.  عزاداری‌ها باید گره‌ای از کارها باز کند.

مسیر و راه امام نشان می‌دهد که فقط قرار نیست گریه کنیم و یا در مواردی فقط سیاست زده شویم اما قرار هم نیست که از سیاست دور باشیم و بگوییم ما کاری به این کارها نداریم.عزاداری‌ها باید گره‌ای از کارها باز کند. او در ادامه گفت:یکی دیگر از مباحثی که باید به آن اشاره کنیم این است که مخاطب باید پس از گریه کردن و سبک شدن یک قرار و جوش و شعوری از امام زمان خود را در وجودش ببیند. اگر گریه و اشک و عاطفه در مجالس موج می‌زند شناخت و معرفت نیز باید به وجود بیاید.

این کارشناس مهدویت در ادامه با اشاره به آسیب‌های شکلی در مجالس عزاداری گفت: در بحث آسیب‌های شکلی نیز نباید از شعرهایی استفاده کنیم که محتوای عاشورایی ندارند و سبک ترانه خوانی است. مداح و سخنران باید حواس‌شان به اهداف قیام باشد نه اینکه در بین مردم این مسئله و شبهه باشد که مثلا فلان مداح و یا سخنران چقدر می‌گیرد. اینگونه مباحث نه تنها مشکل زاست بلکه باعث وجود آسیب‌های بیشتری نیز در عزاداری می‌شود. هستند در جامعه امروز مداحان و سخنرانانی که اگر حداقل چیزی هم دریافت می‌کنند آن را خرج عزاداری می‌کنند اما این موضوع نیز همچون سایر موارد به دور از آسیب نیست و برخی از مداحان و سخنرانان مبالغ هنگفتی را دریافت می‌کنند. نباید در مجالس عزاداری رقابت بر سر بلندگو و قد علم و طبل و سنج و بنر باشد بلکه رقابت اصلی باید بر سر از بین رفتن آسیب‌ها باشد.

او در ادامه تاکید کرد: متاسفانه از نظر شکلی نیز در شبکه‌های ماهواره‌ای برای جریان‌های عزاداری خرافه‌هایی را به وجود آورده‌اند و می‌خواهند اصل عزاداری را به زیر سوال ببرند. وقتی کلمه شیعه را در گوگل سرچ می‌کنیم ابتدا یک قیافه خونین به چشم می‌خورد. ائمه (ع) هرگز این گونه رفتارها را تایید نمی کنند و یا حتی نداریم که پس از شهادت امام حسین (ع) افرادی و یا بزرگانی این کارها را کرده باشند و یا حتی در معرض ائمه این گونه اقدامات صورت گرفته و تایید شده باشد ما نباید با این گونه رفتارها موجب وهم دین شویم. عزاداری‌ها باید از انحراف‌ها تصفیه شده و به قوت خودش باقی بماند.

وی گفت:جریاناتی نباید اهداف عاشورا را به زیر سوال ببرند. چرا موقع سفر رفتن و کنسرت گرفتن بحث فقرا مطرح نیست اما تا حج و عزاداری مطرح می‌شوند همه دلسوز فقرا می‌شوند. در هیچ جلسه‌ای همچون جلسه امام حسین (ع) فقیر و غنی کنار یکدیگر با عزت غذا نمی‌خورند. هدف اهل بیت (ع) را در عزاداری‌های در نظر بگیریم و نسل‌های بعدی را با این اهداف آشنا کنیم و از به وجود آمدن آسیب‌ها جلوگیری کنیم آن هم بدون تعارف و با شناخت دقیق این امر باید صورت بگیرد و اگر آسیبی وجود دارد باید با آن برخورد شود. رفتاری مثل قمه زدن در هیچ حالتی جایز نیست و حتی اگر برخی می‌گوید که ما نذری در این رابطه داشته‌ایم می‌توانیم به فتوای امام خمینی (ره) و مقام معظیم رهبری مراجعه داشته باشیم که رهبری می‌فرمایند:” قمه زنی علاوه بر اینکه از نظر عرف از مظاهر حزن و اندوه محسوب نمی‌شود بلکه سابقه‌ای در عصر ائمه و زمان‌های بعد از آن  نیز ندارد بنابراین در هیچ حالتی جایز نیست. “