امام سجاد(ع) تقویت کننده بنیادهای فکری و اخلاقی شیعه/ گفت وگو با دکتر رسول جعفریان

دکتر رسول جعفریان گفت: امامان معصوم(ع) به دليل عصمت و دركي كه خداوند متعال از قرآن به آنها داده بود رسالت مهم‌تري در تفسير دين بر عهده آنها بود، اين سياست امام سجاد(ع) بعدها ميان شيعيان باقي ماند به طوري كه امام باقر(ع) و امام صادق(ع)‌ نيز همين استراتژي را ادامه دادند. با مروري بر صحيفه سجاديه در مي‌يابيم كه بخش عمده معارف اين كتاب ارجمند، توحيد، نبوت،امامت و ولايت است كه به تبيين موقعيت و جايگاه اهل بيت عليهم‌السلام پرداخته و به طور كلي صحيفه سجاديه منبع عرفان نظري مقبول و معقول است و ما امروز به جاي عرفان‌هاي كاذبي كه در جامعه شايع بوده و اسباب تحريف اجتماع را فراهم مي‌كند بايد «دعا» را تقويت كنيم. اما نبايد بيش از حد، به ادعيه شكل سياسي داد بلكه بايد سعي شود مضامين بلند آنها به طور مستقل، بخش‌ معنوي جامعه را تغذيه كند چرا كه جامعه امروز به لحاظ اخلاقي، نقاط ضعف‌هايي دارد كه بايد جلسات دعا در ميان توده مردم، تقويت شود.

وی افزود: صحيفه سجاديه پس از قرآن و نهج‌البلاغه، سومين متن معتبر ديني شيعيان به شمار مي‌رود. در واقع، اين اثر ارزشمند حضرت زين‌العابدين (ع) مجموعه‌اي بسيار مهم و مستقل است كه آغاز و پاياني مشخص دارد. صحيفه سجاديه كتابي با مضامين ادعيه است كه در چند قرن اخير به زبور آل محمد (ص) معروف شده است. صحيفه سجاديه از دوران قديم براي شيعيان شناخته شده بود و نسخه‌هاي بسيار كهن آن از قرن 6 و 7 وجود دارد اما بيش از هر چيز دوره صفويه و پدر علامه مجلسي، اين كتاب را در جامعه شيعي ترويج و گسترش دادند.

این استاد تاریخ اسلام ادامه داد: به جز شيعيان امامي، شيعيان زيدي هم بسيار به صحيفه سجاديه اعتقاد دارند به طوري كه اغلب آنها دعاهايي از صحيفه را به صورت مكتوب همراه خود داشته و در مواقع نياز آنها را قرائت مي‌كردند. نگارش صحيفه سجاديه توسط امام زين‌العابدين(ع) تنها متأثر از شرايط خفقان سياسي آن زمان نبود بلكه همه ائمه ما اهل دعا بودند و از دعا به عنوان وسيله‌اي عبادي، معنوي و اخلاقي بهره مي‌بردند لذا دعا قالبي براي معارف ديني محسوب مي‌شد. امام سجاد(ع) داراي شخصيتي عبادي و معنوي بود بدين معنا كه به جز بحث امامت و آن جنبه الهي كه در ائمه وجود داشت خود امام سجاد (ع) نيز به لحاظ ادبي و گفتاري، علاقه زيادي به انشاء دعا داشتند و در واقع، اين يكي از جهات ممتاز حضرت زين‌العابدين (ع) در ميان ديگر ائمه است و از اين‌ رو امام سجاد (ع) به انشاء دعا با مضامين عالي تأكيد داشتند.

جعفریان گفت: به دليل آنكه امام زين‌العابدين(ع) در شرايط سختي به سر مي‌بردند محتواي دعاها علاوه بر معنويت و عبادت كه اصل برقراري ارتباط ميان بنده و خالق است شامل معارف عبادي و سياسي بود لذا بيشتر ادعيه، جنبه سازندگي و شخصي داشت و اين توجيه سياسي و اجتماعي را مي‌توان داشت كه در آن دوران به دليل آنكه دين ضعيف شده بود شيعيان نيازمند پيراستگي و تهذيب نفس بودند.

این استاد دانشگاه گفت: پس از واقعه كربلا كه ضربه هولناكي براي شيعيان به شمار مي‌رفت و تجربه بسيار سختي بود كه شيعه نتواند در رأس امور قرار گيرد، حضرت سجاد(ع) مسير زندگي سياسي شيعه را از برخورد مستقيم به غيرمستقيم، تغيير داد و در واقع اين برخورد غيرمستقيم نيز تفسير تازه‌اي از كارهاي سياسي و فرهنگي بود. بايد به اين حقيقت توجه داشت كه امامان ما تنها امام سياسي نبودند كه جامعه را رهبري كنند بلكه آنها اماماني بودند كه بايستي دين را براي مردم تبيين مي‌كردند. اين مسئله كه بيش از 50 دعاي مشهور و بيش از 200 دعاي غير مشهور از امام سجاد(ع) به جا مانده نشانگر آن است كه يكي از وظايف امام(ع) تبيين رابطه زيباي ميان انسان و خداست.