محبعلی: توافق هسته ای بر موضوع جزایر سه گانه هم تاثیر می گذارد
سعید جعفری – حصول توافق هسته ای ایران و ۵+۱ مواضع متفاوتی را در میان کشورهای عربی برانگیخته است. از سویی عربستان سعودی با تندترین ادبیات نسبت به نظم جدید ابراز ناراحتی کرده و در مقابل عمان خود یکی از موثرترین نقش ها را برای حصول این توافق ایفا کرده است. قاسم محبعلی معتقد است به مرور زمان روابط ایران با کشورهای حاشیه خلیج فارس هم بهبود خواهد یافت و می توان نسبت به حصول این تغییر امیدوار بود. در ادامه مشروح گفتگوی خبرآنلاین با مدیرکل پیشین وزارت خارجه را می خوانید:
واکنش های کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس در قبال توافق هسته ای ایران را چگونه ارزیابی می کنید؟
برخی از این واکنش ها طبیعی است و از قبل می توانستیم انتظار این اظهار نظرها را داشته باشیم. چرا که برخی از کشورهای عربی نمی خواهند روابط ایران و غرب بهبود یابد و نگران هستند با این بهبود قدرت ایران در منطقه افزایش یابد و برآوردشان این است این افزایش قدرت ایران به موقعیت آنها لطمه وارد می کند. در این راستا بیشتر از همه هم عربستان سعودی در صدر این لیست قرار دارد و پس از آن امارات و بحرین. عمان که یک استثنا به شمار می رود و کویت هم تقریبا مشکل چندانی با تغییرات ایجاد شده در منطقه ندارد.
قطر در این میان چگونه می اندیشد؟ سران این شیخ نشین نسبتا خیلی زود از توافق با ایران استقبال کردند و مواضع سازنده ای در قبال تحولات تازه منطقه از خود بروز دادند. رفتار این بازیگر چگونه قابل تحلیل است؟
قطر سعی می کند بازی خودش را انجام دهد و در عین حال در هر دو طرف بازی می کند. یعنی هم در مواقعی هم راستا با سعودی عمل می کند و در هم مواردی با ایران هم نوا می شود. قطر هم طبیعتا نگرانی هایی در این رابطه دارد و می داند اگر توان ایران آزاد شود و تحریم ها برداشته شود قراردادهای گازی و نفتی که با ایران بسته می شود میزان بهره برداری ایران از میادین پارس جنوبی افزایش می یابد و این موضوع طبیعتا به سود قطر نیست. اما در عین حال این شیخ نشین تمایل دارد که خود را به عنوان بازیگری مستقل در تحولات منطقه ای نمایش دهد. در مورد بحرین هم مسئله قدری به بحران های داخلی این کشور باز می گردد. با توجه به اینکه به تدریج موج دموکراسی خواهی در این کشور قوی تر می شود و احتمالا کشورهای غربی هم با ادامه اقتدارگرایی حکومت بحرین مشکل خواهند داشت می توان تصور کرد که مسئله بحرین خیلی مهم و حاد نباشد.
ما پیشتر هم شاهد بودیم که بحران ها و اختلافات در میان اعضای شورای همکاری خلیج فارس شدت یافته و حتی به فراخوانی سفرای این کشورها از دوحه هم انجامید. حالا و با توجه به اینکه دوباره چندگانگی در میان اعضا در قابل نحوه برخورد با توافق هسته ای ایران مشاهده می شود آیا می توان انتظار جدی تر شدن بحران در میان این اعضا را داشت؟
همانطور که خودتان اشاره کردید این مشکل قدیمی است و محدود به امروز و دیروز هم نمی شود. ضمن اینکه همیشه این نوسانات در میان کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس وجود داشته است. بخشی هم به اختلافات اعضا با عربستان باز می گردد. کشورهای عضو خیلی نمی خواهند تحت سیطره کامل ریاض باشند و خواهان نقش آفرینی مستقل تری در معادلات منطقه ای هستند. از آن سو قطر هم سعی دارد بازی مستقل خود را ارائه دهد و از سیطره کامل عربستان بر معادلات خلیج فارس نگران است. ضمن اینکه البته این نگرانی در مورد ایران هم وجود دارد. به این معنا که کشورهای عربی از تسلط ایران هم می هراسند و ترجیح می دهند یک وضعیت بینابینی میان ایران و عربستان در معادلات و مجادلات منطقه ای ایجاد شود که هیچ یک نتوانند همه امور را در کنترل خود داشته باشند.
به وضعیت کویت اشاره ای نکردید. به نظر شما این بازیگر می تواند به تنهایی بازیگر تاثیر گذاری در معادلات باشد؟
فکر نمی کنم مشکل زیادی با کویت داشته باشیم. ضمن اینکه این اواخر داعش اعلام کرده که کویت را به عنوان یکی ا اهداف احتمالی اش تعریف کرده و در نتیجه همین موضوع می تواند کویت را به ما نزدیک تر کند. چرا که مباحثی مانند تروریسم، افراط گرایی مذهبی و خطرات امنیتی به تهدیدهای مشترک تبدیل شده که می تواند زمینه های نزدیک تر کردن کشورها را به یکدیگر فراهم سازد. از سوی دیگر جامعه قدرتمند شیعی و ایرانی که در کویت وجود دارند فضای مناسبی برای بهبود رابطه ایران و کویت فراهم می سازد. در نتیجه به نظر من مشکلات ما با عربستان و امارات جدی تر است و خیلی نباید از جانب کویت نگرانی داشته باشیم.
به امارات هم اشاره کردید. پیامی که سران این شیخ نشین پس از حصول توافق هسته ای دادند با نوعی تهدید همراه بود و ابراز امیدواری کردند که ایران از بی ثبات سازی منطقه دست بردارند. در نتیجه امارات همچنان مواضع تند خود را در قبال ایران ادامه می دهد. وضعیت مناسبات با این شیخ نشین را چگونه می بینید؟
همانطور که در ابتدا هم اشاره کردم این موضع عمومی کشورهای منطقه است. روابط ما با امارات هم می تواند بهبود یابد چرا که مناسبات تجاری ما با دبی قابل توجه بوده است و دبی علاقه دارد که پس از رفع تحریم ها این روابط اقتصادی دوباره احیا شود. در مورد جزایر سه گانه هم من فکر می کنم بعد از این توافق دوباره فضا مثبت می شود چرا که امارات و دیگر کشورهای عربی هم وقتی ببینند ایران مشکلاتش را با جهان حل کرده کمتر می توانند این ادعاها را طرح کنند چون دیگر حمایت های بین المللی همچون گذشته باقی نمی ماند.
به عنوان آخرین سوال به نظر شما ایران برای پیشبرد سیاست هایش در منطقه در شرایط پس از توافق چه اقداماتی را باید انجام دهد؟
در درجه اول ایران باید از موضع بزرگ منشانه و گذشت وارد دیپلماسی منطقه ای خود شود و از ابزار تهدید و فشار بر کشورهای غربی خودداری ورزد. شاید در روزگاری که ایران در تحریم بوده این کشورها رفتارهای مناسبی نداشتند اما به سود ما نیست که بخواهیم به تنش ها دامن بزنیم. در درجه دوم اینکه ما باید تلاش کنیم با هر یک از این کشورها به صورت مجزا و تک تک گفتگو کنیم. نباید رابطه هر یک از کشورها را به رابطه با دیگری موکول کنیم. سومین موضوع اینکه باید با عربستان دیالوگ برقرار کنیم. عربستان و نقش این کشور در معادلات منطقه قابل انکار نیست. هرچند ممکن است اختلافاتی میان ما و ریاض وجود داشته باشد اما مدیریت این تنش ها عقلانی ترین گزینه موجود است. به عبارت دیگر ما باید تلاش کنیم این تنش ها را به سطح محدود و قابل کنترلی تبدیل کنیم.