سرنوشت سودای رییس جمهور شدن وزرا بعد از انقلاب؛ پیروزی دونفر از 11 وزیر
اينکه 9نفر از آنها رییس جمهور ایران نشدند؛ شايد از اين رو باشد که خواست “جمهور” را نمایندگی نمی‌کردند و بر اساس تکلیفی که جریان سیاسی متبوعشان برای این افراد تعریف می‌کرد پا به عرصه گذاشته بودند. بی خبر از آنکه مردم در رای دادن به افراد عزم آنها را در پی گیری خواست هایشان می سنجیدند نه جرایان حامی آنان را.
در روزهاي گذشته صادق زيباکلام پيشنهاد کرده بود که به جاي حسن روحاني، محمدجواد ظريف و محمدرضا عارف نامزد رياست جمهوري شوند. پيش او نيز اظهاراتي در اين زمينه مطرح شده بود. البته کاندیدای جناح اصولگرا مطابق آخرین گفته محمدرضا باهنر رییس جبهه پیروان خط امام و رهبری هنوز مشخص نیست. اما در فضاي رسانه‌اي اين گمانه مطرح شده بود که شاید بخشی از این جریان بی میل به معرفی قاضی زاده هاشمی وزیر فعلی بهداشت و درمان به عنوان نماینده مطلوب خود نباشد. اما تشتت در اردوگاه جناح اصولگرا به قدری عمیق به نظر می‌رسد که معرفی چند کاندیدا از سوی این جناح همانند آنچه در انتخابات ریاست جمهوری يازدهم شاهدش بودیم؛ بعید نيست. امری که قطعا برای اصولگرایان پیروزی در انتخابات را به دنبال نخواهد داشت.
در جناح اصلاح طلب نیز به نظر می رسد تمایل به معرفی ظریف در کنار روحانی همانند انتخابات ریاسات جمهوری هشتم که وزیر دفاع دولت خاتمی با وی در انتخابات رقابت کرد؛ نتواند خیلی به نتیجه منتهی و نظرات پایگاه رایی که روحانی از آن برخواست را تامین کند. تقسیم آرای روحانی با ظریف تنها نتیجه محتمل بر این ورود خواهد بود. تقسیمی که به نفع خواسته های رای دهندگان به این دو فرد نخواهد بود.
استقبال چهره‌های سیاسی با سابقه اجرایی در عرصه رقابت‌های انتخاباتی، به خودی خود پدیده میمونی است؛ اما شاید لازم باشد تمام وزرایی که سودای ریاست جمهوری را در سر دارند گذشته را مرور کنند. تجربه‌های گذشته نشان داده “پایگاه رای” است که در انتخابات ریاست جمهوری وزن کاندیدای پیروز را تعیین می‌کند نه کارنامه موفق، یا بی سر و صدا در دوران وزارت.
11 وزير با سوداي رياست جمهوري
تا کنون 11 تن از وزرای 10 دولت گذشته، سودای رئیس جمهور شدن، داشته‌اند اما تنها 2 نفز از آنها توانستند کلیددار پاستور شوند، یکی سکاندار دولت اصلاحات شد و دیگر محمدعلی رجایی که دوره کوتاهی بر کرسی ریاست جمهوری تکیه کرد.
محمدرضا مهدوی‌کنی، محمدعلی رجایی، علی‌اکبر پرورش، سیدمحمد خاتمی، محمد ری‌شهری، علی‌اکبر ناطق‌نوری، مصطفی معین، علی شمخانی، علی فلاحیان، علی اکبر ولایتی و سید محمد غرضی؛ اين یازده نفر بودند. شاید ظریف و قاضی زاده هاشمی نیز در ماه‌های آینده به این لیست اضافه شوند، لیستی از چهره هایی با گرایش های سیاسی متفاوت که هر یک در مقطعی از نظام جمهوری اسلامی وزیر دولتی محسوب می‌شدند.
بین همه این وزرای مشتاق رییس جمهور شدن، فقط محمدعلی رجایی و سیدمحمد خاتمی بودند که توانستند با کسب اکثریت آراء، وارد ساختمان پاستور شود. مرحوم علی اکبر پرورش و احمد توکلی هر کدام در دو دوره از انتخابات ریاست جمهوری کاندیدا شدند، اما سایر این وزرای پیشین یک بار شکست در انتخابات ریاست جمهوری را پذیرفتند و دیگر برای رییس جمهور شدن کاندیدا نشدند.
مهدوی کنی و انصراف از رییس جمهور شدن
مرحوم آيت‌الله مهدوی‌کنی که پس از انقلاب یکی از پنج روحانی‌اي محسوب می‌شد که هستهٔ اصلی شورای انقلاب را تشکیل می‌دادند، در دولت‌های رجایی و باهنر به عنوان وزیر کشور فعالیت می‌کرد. وی در دوره سوم انتخابات ریاست جمهوری که به ریاست جمهوری آیت الله خامنه‌ای منجر شد، به عنوان کاندیدای ریاست جمهوری ثبت نام کرد. قرار بود رقابت در این انتخابات بین آیت الله سیدعلی خامنه‌ای، محمدرضا مهدوی کنی، حجت‌الاسلام علی موحدی ساوجی، سیدعلی اکبر پرورش و علی اکبر ولایتی باشد؛ چراکه شورای نگهبان آنها را واجد شرایط تشخیص داده بود. اما مرحوم مهدوی کنی قبل از برگزاری انتخابات از شرکت در رقابت‌ها انصراف داد.
وزیر کشور محافظه کاری که رییس جمهور نشد
علاوه بر مهدوي‌کني که با سابقه مديريت وزارت کشور، نامزد رياست جمهوري شد؛ علی‌اکبر ناطق‌نوری هم به عنوان وزیر کشور جمهوری اسلامی در سال‌های 1360 تا 1364 در انتخابات هفتم ریاست جمهوری کاندیدای جناح محافظه‌کار (شامل جامعه روحانیت مبارز و تشکل‌های همسو و جامعه مدرسین حوزه علمیه قم) بود. او با کسب بیش از ۷ میلیون رأی مغلوب شد.
ارسال پیام تبریک برای کاندیدای پیروز قبل از اعلام نتیجه نهایی از اقدامات به یاد ماندنی ناطق نوری در این انتخابات به شمار می‌آید. او که فعلا در دفتر بازرسی رهبری مشغول به فعالیت است را می‌توان از جمله چهره‌های سیاسی خواند که نسبت به سال 76 چرخش قابل ملاحظه‌ای در مواضع سیاسی قبلی خود داشته است.
علی اکبر پرورش و رقابت با آیت الله خامنه‌ای و شهید رجایی
علی اکبر پرورش، وزیر آموزش پرورش در دولت‌های باهنر، مهدوی کنی و آیت الله خامنه‌ای بود که در سال ۱۳۶۰ از سوی ایت‌الله خامنه‌ای رییس جمهور وقت به عنوان نخست‌وزیر به مجلس پیشنهاد شد، اما موفق به دریافت رأی اعتماد نگشت. او در دوره های دوم و سوم انتخابات ریاست جمهوری به عنوان نامزد احتیاطی حزب جمهوری اسلامی در انتخابات ریاست جمهوری کاندیدا شد، در دوره دوم انتخابات ریاست جمهوری علی‌اکبر پرورش در کنار محمدعلی رجایی، عباس شیبانی و حبیب‌اللّه عسکراولادی برای رییس جمهور شدن رقابت کرد که شهید رجایی با کسب 12 میلیون و 770هزار و 50 رای به عنوان دومین رییس جمهور بعد از بنی صدر انتخاب شد .
رقبای مرحوم پرورش در دوره سوم انتخابات ریاست جمهوری آیت الله سیدعلی خامنه‌ای و مرحوم حجت‌الاسلام علی موحدی ساوجی بودند، در این انتخابات ۱۵ میلیون و ۹۵ هزار و ۹۸۷ نفر( معادل ۹۴ درصد شرکت کنندگان) به آیت الله سیدعلی خامنه‌ای رای داداند.
رقابت احمد توکلی با روسای جمهور وقت
احمد توکلی سخنگوی دولت محمدعلی رجایی و وزیر مستعفي کار کابینه اول میرحسین موسوی که به نظر می رسد همواره کوشیده از طریق نقدهای اقتصادی، در حوزه سیاست جایگاهی برای خود تعریف کند؛ در انتخابات‌های دوره ششم و هشتم ریاست جمهوری کاندیدا شده بود. وی به زعم بسیاری، در هر دو دوره رقیب اصلی کاندیداهای پیروز که هر دو از روسای جمهور وقت بودند، محسوب می‌شد. در دوره ششم انتخابات ریاست جمهووری هاشمی رفسنجانی در رقابت با احمد توکلی، جاسبی و رجبعلی طاهری با کسب ۱۰ میلیون و ۵66 هزار و 499 رای رییس جمهور شد. در دوره هشتم انتخابات ریاست جمهوری نیز محمد خاتمی که در آن زمان رییس جمهور وقت بود و برای تمدید دوران حضور خود در پاستور رقابت می‌کرد، در رقابت با احمد توکلی، جاسبی، علی شمخانی، حسن غفوری فرد، منصور رضوی، شهاب الدین صدر، محمود مصطفوی کاشانی، علی فلاحیان و مصطفی هاشمی‌طبا با کسب 20میلیون و 659 هزار رو 53 نفر رأی برای بار دوم رییس جمهور شد.
دو وزیر اطلاعات در انتخابات رياست جمهوري
آیت‌الله ری‌شهری اولین وزیر اطلاعات جمهوری اسلامی ایران که حضور در جایگاه دادستان کل کشور، دادستان دادگاه ویژه روحانیت و سرپرست حجاج ایرانی را در کارنامه خود دارد و هم اکنون تولیت شاه‌عبدالعظیم و رئیس مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث است. او در دوره هفتم انتخابات ریاست جمهوری به همراه رضا زواره‌ای، علی اکبر ناطق‌نوری و محمد خاتمی برای رییس جمهور شدن تلاش کرد اما نفر سوم شد.
ری شهری که بعد از انتخابات ریاست جمهوری هفتم، کمتر در حوزه سیاسی اظهار نظر کرده و نمایندگی مجلس خبرگان رهبری تنها فعالیت وی در حوزه سیاسی محسوب می‌شود. او چندی قبل درباره عملکرد دولت روحانی عنوان کرد: منصفانه بخواهم بگویم، دولت یازدهم خدمات فراوانی انجام داده است.فلاحیان رای نهم انتخابات ریاست جمهوری هشتم
علی فلاحیان وزیر اطلاعات دولت سازندگی و دومین وزیر اطلاعاتي است که در دوره هشتم انتخابات ریاست جمهوری که از نظر کثرت کاندیداها، بی‌نظیر بود، بخت خود را برای رییس جمهور شدن آزمود. اما از بین ده کاندیدا مقام نهم را بدست آورد. فلاحیان که بیشتر او را به واسطه فعالیت های امنیتی و اطلاعاتی دوران وزارتش می‌شناسند تا دوره چهارم مجلس خبرگان نماینده این مجلس بود اما در دوره پنجم از ورود به این مجلس باز ماند.
وزرایی که به صندلی ریاست جمهوری تکیه زدند
محمدعلی رجایی هم دومین رئیس جمهور ایران بود. وی پیش از آن که بر صندلی پاستور تکیه بزند در در کابینه مهدی بازرگان وزیر آموزش و پرورش بود و با انتخاب ابوالحسن بنی‌صدر به عنوان رئیس‌جمهور، رجایی به عنوان نخست‌وزیر معرفی شد. وی از ۱۱ مرداد ۱۳۶۰ تا ۸ شهریور همان سال، یعنی به مدت ۲۸ روز، رئیس‌جمهور منتخب مردم بود.
پنجمین رییس جمهور ایران هم روحانی اصلاح طلبی که در سال‌های 1361 تا 1370 مسئولیت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را در دولت هاشمي رفسنجاني بر عهده داشت، تنها وزیری بود که شانس این را پیدا کرد تا برای دو دوره تاریخ ساز رییس جمهور ایران شود. مردی که در انتخابات دوم خرداد 76 با کسب آرای 70 درصدی شگفتی ساز شد.
شمخانی و رقابت با مافوق برای رییس دولت شدن
امیر دریابان علي شمخانی وزیر دفاع کابینه سیدمحمد خاتمی که این روزها دبیر شورای عالی امنیت ملی است و همواره سیاستمداری نظامی و اصلاح طلب شناخته می شود؛ در دوره هشتم انتخابات ریاست جمهوری رقیب رییس خود در کابینه هفتم شد. اما از رئيس دولت اصلاحات شکست خورد و پس از او، احمد توکلی در رتبه سوم قرار گرفت. با این حال او مجدداً به عنوان وزیر پیشنهادی دفاع به مجلس معرفی و در کابینه دوم دولت اصلاحت ابقا شد.
توکلی،خاتمی، شمخانی، غفوری فرد، رضوی، صدر، کاشانی، فلاحیان و هاشمی‌طبا کاندیداهای انتخابات ریاست جمهوری در دوره هشتم بودند.
معین و سودای رییس جمهور شدن بعد از 10 سال وزارت
مصطفی معین که در دو دوره طی سال‌های ۱۳۶۸-۱۳۷۲ در دولت اول هاشمی رفسنجانی و سال‌های ۱۳۷۶-۱۳۸۲ در دولت اصلاحات جمعاً به مدت ۱۰ سال عهده‌دار مقام وزارت علوم بوده‌است، در انتخابات ریاست جمهوری نهم برای رییس جمهور شدن کاندیدا شد.
شورای نگهبان در این انتخابات که ۱۰۱۴ نفر برای نامزدي ثبت نام کرده بودند، در ابتدا صلاحیت شش نفر از آنان را تأیید کرد، ولی پس از حکم حکومتی آیت‌الله خامنه‌ای، صلاحیت دوتن دیگر (مصطفی معین و محسن مهرعلیزاده) نیز تائید شد. البته محسن رضایی قبل از انتخابات اعلام انصراف کرد.
معین که در سال 84 بعد از 10 سال حضور در وزارت علوم خواست شانس رییس جمهور شدنش را نیز بیازماید از میان هفت کاندیدای باقیماندده که رقابت کردند، در رتبه چهارم قرار گرفت. رقابت معین، کروبی و هاشمی در این انتخابات به واسطه آنکه هر سه می‌توانستند هدایت خواست‌های یک جناح سیاسی را بر عهده بگیرند، همواره مورد انتقاد هوادارن اصلاحات بوده است؛ چراکه برخی معتقدند ائتلاف این افراد می‌توانست مانع پیروزی احمدی‌نژاد شود.
ولایتی رقیب انتخاباتی و رفیق حسن روحانی
علی اکبر ولایتی پزشک و سیاستمدار کهنه کار ایرانی که نام او برای ایرانیان به دليل احقاق حقوق ایران در دوران جنگ تحمیلی و قطعنامه 598 آشنا است، دو بار نامزد انتخابات ریاست جمهوری، شد. يکبار در سال 84 که به احترام نامزدي آيت الله هاشمي رفسنجاني، از حضور در اين رقابت‌ها کناره گيري کرد، يکبار هم در انتخابات رياست جمهوري يازدهم که با حضور 6 نامزد، پنجم شد و حسن روحانی بيشترين راي را کسب کرد. پس از انتخابات ولایتی با حکمی از جانب اکبر هاشمی‌رفسنجانی، رئیس مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام شد، مسئولیتی که رییس جمهور فعلی پیش از ورود به ساختمان پاستور آن را عهده دار بود.
ولایتی که این روزها بیشتر در حوزه تخصصی خود در عرصه سیاست خارجی به عنوان مشاور امور بین‌الملل رهبری و رئیس مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام، تمرکز دارد از معدود کاندیداهای انتخابات یازدهم ریاست جمهوری است که با دولت وقت مشی اعتدالی و دوستانه را در پیش گرفته است.
وزیری که نه رییس جمهور شد نه نماینده مجلس
محمد غرضی وزیر نفت در دولت مهدوی‌کنی و میرحسین موسوی و وزیر پست و تلگراف و تلفن، در دولت دوم موسوی و دولت اکبر هاشمی رفسنجانی که تا پیش از سال 92 تقریبا هیچ تحرک سیاسی از او در سال‌های بعد از وزارت به چشم نمی‌خورد؛ با شعار دولت ضد تورم در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۳۹۲ نامزد شد. او با کسب حدود پانصد هزار رأی، در بین شش کاندیدا که شامل قالیباف، رضایی، عارف، روحانی، حدادعادل، او و ولایتی بود، ششم شد.
غرضی سال گذشته با بیان این که ۶۰ سال به فقه شیعه عمل کرده در انتخابات خبرگان رهبری شرکت و برای دادن امتحان ابراز آمادگی کرد. او همچنین در انتخابات دهمین دورهٔ مجلس شورای اسلامی نیز شرکت کرد که صلاحیت وی برای انتخابات مجلس تأیید و برای انتخابات مجلس خبرگان رد شد.