سنگ تمامی که مردم برای اهالی نشر گذاشتند

 سی‌و‌یکمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در حالی روز گذشته با معرفی غرفه‌های برتر به کار خود پایان داد که توانست با رشد 10 درصدی و ثبت فروش 130 میلیارد تومانی کتاب در تاریخ این رویداد فرهنگی ماندگار شود.

استقبال گسترده مخاطبان و دوستداران کتاب از جمله ویژگی‌های بارز نمایشگاه سی ویکم بود که حتی در ساعات پایانی روز گذشته منجر به تمدید ساعت پایانی نمایشگاه شد، مسئله‌ای که مورد توجه و تمجید ناشران هم قرار گرفته بود.

همچنین بازار تخلفات هم در نمایشگاه امسال داغ بود و 371 گزارش که منجر به صدور 241 رای برای متخلفان شد، 95 ناشر هم از حضور در نمایشگاه سال آینده محروم شدند.

با این حال، بزرگ‌ترین رویداد فرهنگی کشور با تمام نقاط مثبت و منفی که همگان به آن واقف بودند از سی‌و‌یکمین ایستگاه هم عبور کرد و تنها چند سوال بی‌پاسخ از خود در ذهن فعالان حوزه کتاب به یادگار گذاشت. اینکه مسئله نظارت از چه زمانی با شیوه‌ای جامع‌تر صورت می‌گیرد تا حقوق برخی از ناشران ضایع نشود، در این رویداد فرهنگی که عنوان نمایشگاه را به دوش می‌کشد وجه نمایشگاهی چه زمانی بر فروش غلبه پیدا می‌کند و در پایان نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران صاحب خانه‌ای ثابت خواهد شد یا همچنان مهمان یکی دو روز شهر آفتاب و مصلی است.

پایان سی‌و‌یکمین نمایشگاه کتاب، بهترین فرصت برای بررسی و ارزیابی این رویداد است و چه کسانی بهتر از فعالان حوزه نشر که خود از نزدیک با تمام مسائل و مشکلات دست و پنجه نرم کرده‌اند، به همین منظور با رضا خجسته مدیر کتابفروشی ثالث، مهدی حسین‌زادگان مدیر غرفه و مدیر روابط عمومی نشر ققنوس، سیامک علی آبادی مدیر فروش و مسئول غرفه نشر افق، علی اسکندری مدیر غرفه و روابط عمومی سوره مهر و میرشمس الدین فلاحی هاشمی مدیر روابط عمومی انتشارات امیرکبیر به گفت وگو پرداخته و وجوه مختلف نمایشگاه را ارزیابی کرده‌ایم.

 فضایی آزاد و رضایت بخش یا محدودیت ناشران

ناشران همواره برای توزیع برخی از آثار و همچنین برنامه‌هایی که برای مخاطبانشان و بازدیدکنندگان در نظر گرفته‌اند محدودیت‌هایی دارند و ممکن است پس از تمام برنامه‌ریزی‌ها و نهایی کردن برنامه‌ها با مخالفت مسئولان همراه و نقشه‌هایشان نقش برآب شود. اینکه در نمایشگاه سی ویکم هم این چنین بوده است یا نه سوالی است که باید از ناشران بپرسیم.

رضا خجسته مدیر کتابفروشی ثالث با بیان اینکه آزاد عمل زیادی نسبت به سال‌های گذشته داشتند، بیان کرد: «فضایی آزاد و رضایت‌بخش در نمایشگاه سی ویکم قالب بود و مسئولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی همکاری‌های لازم را جهت برگزاری برنامه‌های ناشران انجام دادند. می‌توان گفت که شاهد آزادی عمل بیشتری در این دوره بودیم که قابل تحسین است.»

مهدی حسین‌زادگان مدیر غرفه نشر ققنوس با اشاره به اینکه از نظر عرضه کتاب به جز دو مورد مشکلی نداشتند، توضیح داد: «متاسفانه مشکل نمایشگاه فشرده بودن جایگاه غرفه‌ها و ازدحام زیاد بازدیدکنندگان بود، ما برای رفاه حال مخاطبانمان در غرفه مجبور به لغو تمامی برنامه‌های نشست، جشن امضا و دیدار مولفان شدیم و برخی هم لغو شد مانند نشست آقای اورهان پاموک نویسنده سرشناس و برنده جایزه نوبل که مهم‌ترین اتفاق برای نمایشگاه می‌توانست باشد.»

او افزود: «جانمایی نامناسب و حضور بانک شهر که جای چهار غرفه را گرفته بود باعث شد تا ناشران بزرگ هم پراکنده شوند.»

علی اسکندری مدیر روابط عمومی انتشارات سوره مهر هم نظرش را اینطور مطرح کرد: «خوشبختانه در نمایشگاه سی و یکم مشکل خاصی وجود نداشت و شاهد محدودیتی از جانب مسئولان برگزاری نبودیم و نکته خاصی در این زمینه پیش نیامد.»

جانمایی غرفه‌ها بزرگ ترین مشکل نمایشگاه

همراهی و کمک مسئولان وزارت فرهنگ و ارشاد و برگزارکنندگان نمایشگاه کتاب از جمله مسایل قابل توجه هر دوره از نمایشگاه است، امسال هم ناشران رضایت نسبی از برگزارکنندگان داشتند و مهم ترین گلایه‌شان از جانمایی غرفه‌ها و محدودیتی که داشتند بود.

میرشمس الدین فلاحی هاشمی مدیر روابط عمومی انتشارات امیرکبیر با انتقاد از جانمایی غرفه شان، گفت: «جانمایی به شکلی بود که مشکل زیادی برای مراجعه مخاطبان داشتیم، ورودی که سمت غرفه نشر امیرکبیر بود از ساعت 12 بسته می‌شد و این مسئله مخاطبان انتشارات را سردرگم می‌کرد. از نظر نورپردازی، تهویه  و سیستم گرمایشی سرمایشی هم امسال دچار مشکل بودیم.»

او همچنین با انتقاد از بی‌توجهی برگزارکنندگان به توافقات فرهنگی ناشران داخلی و خارجی، بیان کرد: «وجه اصلی و مهم نمایشگاه حضور ناشران خارجی و آژانس‌های ادبی است تا با ناشران بزرگ ایرانی دیدار کرده و توافق‌هایی برای ترجمه و انتشار آثار داشته باشند که در نمایشگاه امسال این مسئله کمرنگ بود و ناشران خود برای یافتن همتایان خارجی خود اقدام می‌کردند.»

هاشمی از انتشار غیرقانونی برخی از آثار انتشارات امیرکبیر توسط ناشران دیگر انتقاد کرد و توضیح داد: «در نمایشگاه امسال همچون ادوار گذشته به دلیل نبود قانون کپی رایت شاهد چاپ و توزیع برخی از آثارمان بودیم که خوشبختانه با دو مورد برخورد شد و در حال پیگری قضایی سایرین هم هستیم و امیدواریم که وزارت فرهنگ و ارشاد هم پیگیری کند.»

سیامک علی آبادی مدیر غرفه نشر افق هم در این باره، گفت: «مسئولان همکاری داشتند ولی بیشتر فعالیت را ناشران انجام می‌دهند و همت خودشان است. البته باید هم اینطور باشد و خوشبختانه برای برنامه‌ها و نشست‌ها هم دست ناشران باز بود. با این وجود جانمایی اصلا مطلوب نبود و تمامی مخاطبان ما از کوچک بودن غرفه ناراضی بودند.»

خجسته هم با انتقاد از جایگاه غرفه نشر ثالث، بیان کرد: «با وجود آنکه مکان غرفه ما مناسب نبود و در انتهای سالن قرار داشت شاهد استقبال خوبی از جانب مخاطبان بودیم. ولی افرادی که به صورت گردشی در نمایشگاه حضور داشتند صریح بگویم وقتی به غرفه ما می‌رسیدند پولی نداشتند تا کتاب خریداری کنند. به نظرم شیوه جانمایی سابق گزینه بهتری بود.»

اسکندری هم با اشاره به اینکه کیفیت برگزاری متوسط بود، نظرش را اینطور تشریح کرد: «نمی‌توانم بگویم خیلی خوب یا خیلی بد، مسئولان حد وسطی را در نظر گرفته بودند و کم و کاستی‌هایی از نظر مدیریتی در تخصیص مکان غرفه‌ها و جانمایی وجود داشت. حضور بانک شهر در شبستان هم باعث کاهش سهم ناشران شده بود.»

حسین‌زادگان هم با بیان اینکه شاهد زحمات مسئولان برگزارکننده بوده است، گفت: «نمایشگاه با تاخیر تحویل داده شد و جابه جایی از شهر آفتاب به مصلی خیلی از برنامه‌ها را به هم ریخت و تغییر داد. جانمایی غرفه‌ها هم اصلا قابل قبول نبود و ما را دچار مشکل کرد.»

نمایشگاه سی ویکم، سودآور برای ناشران

با وجود آنکه همچنان رسیدن به وجه نمایشگاهی نمایشگاه کتاب در هاله‌ای از ابهام قرار داد ولی ناشران بخش قابل توجهی از درآمد خود را در این رویداد کسب می‌کنند و کسب سود نسبت به هزینه‌ای که برای خدمت‌رسانی بهتر به مخاطبانشان انجام می‌دهند نکته مهمی است.

مدیر کتابفروشی ثالث با تاکید بر اینکه وجه نمایشگاهی در اولویت اول‌مان بوده است، گفت: «حسن بزرگ نمایشگاه برای ما دیده شدن کتاب‌هایمان بود، خوشبختانه در این دوره هم کتاب‌های جدید و هم کتاب‌های قدیمی مورد توجه و استقبال مخاطبان قرار گرفت. از نظر مالی هم رضایت بخش بود نمایشگاه ولی ایده‌آل نبود.»

مدیر غرفه انتشارات سوره مهر با اشاره توزیع مطلوب آثارشان در این دوره نمایشگاه، از تاثیر قیمت دلار و گرانی کاغذ گفت: «مشکل دلار و کاغذ قدرت مانور را از ناشران گرفته بود و ما هم این مشکل را داشتیم. در گذشته هم به حداقل سود مالی راضی بوده‌ایم و رضایت مخاطبان برایمان در اولویت بود. فکر نمی‌کنم متضرر شده باشیم و هزینه و سودمان هم اندازه بوده است.»

مدیر غرفه نشر ققنوس هم در این باره توضیح داد: «فروش همواره هدف دوم ما قبل از شروع نمایشگاه بوده است، با این حال با توجه به شرایط غرفه امکاناتی را فراهم کردیم که مردم بتوانند راحت خرید کنند. از نظر سوددهی رشد داشتیم و 50 درصد هم از نظر میزان جلد افزایش داشتیم.»

استقبال نویسندگان از دیدار چهره به چهره با مخاطبان

یکی از ویژگی‌های مثبت نمایشگاه کتاب هم برای نویسندگان و هم برای دوستداران کتاب ملاقات با چهره مورد علاقه‌شان و هم صحبت شدن است که در نمایشگاه امسال هم مورد توجه بود.

علی آبادی، مدیر غرفه افق با ذکر مصداق‌هایی در این باره گفت: «ما هر روز برنامه جشن امضا و دیدار با نویسندگان را برگزار کردیم و به عنوان مثال آقای امیرخانی که قرار بود یک روز مهمان ما باشند به دلیل استقبال گسترده در روز و بیش از سه ساعت در غرفه حاضر شده و با مخاطبانشان هم کلام شدند و بسیار هم از این بابت خشنود بودند. ناشران دیگر هم چنین برنامه‌هایی داشتند که با استقبال خوب مخاطبان همراه شد. مولفان هم خودشان از این دیدارها خشنود بودند.»

اسکندری این دیدارها را از برنامه‌های سوره مهر برای این دوره دانست و بیان کرد: «امسال تعداد مراسم دیدار با نویسندگانمان بیشتر شده بود و در دو نوبت مهمان مخاطبان و خبرنگاران بودیم و نویسندگان هم بسیار استقبال کرده و خواهان ایجاد تعامل بودند.»

هاشمی هم با اشاره به چهره‌هایی که مهمان انتشارات امیرکبیر بودند، گفت: «نویسندگان ما و سایر ناشران امسال هم حضور پرشوری داشتند و ما مراسم رونمایی از آثار چهره‌هایی چون دکتر ولایتی را هم داشتیم. کارهای تازه‌مان را هم با برگزاری نشست‌های دوجانبه معرفی کردیم و هر دو طرف از این ارتباط خشنود بودند.»

وضعیت میزبانی مصلی و استقبال مخاطبان

یکی از مهم‌ترین مسایل نمایشگاه امسال تغییر مکان آن به مصلی تهران بود، اتفاقی که موافقان و مخالفان زیادی داشت و در استقبال مخاطبان از نمایشگاه هم تاثیر گذار بود.

خجسته با مقایسه کیفیت مصلی با سه سال گذشته، نظر خود را اینطور بیان کرد: «مصلی همچنان همان مصلی گذشته است و هیچ تفاوتی نداشته است، برخی امکانات اضافه شده که خوب است ولی مشکل پارکینگ بسیار مردم را آزار داد.»

او درباره میزان استقبال مخاطبان گفت: «در این چند سال شلوغ‌ترین نمایشگاه را تجربه کردیم و مردم استقبال خوبی کردند. نسبت به دو سال گذشته در شهر آفتاب خیلی بازدید بیشتر بود.»

هاشمی با انتقاد از معایب جابه جایی، ضف اطلاع رسانی را مشکل عمده نمایشگاه دانست که باعث کاهش مخاطبان ناشران شد و درباره استقبال مردم توضیح داد: «استقبال خیلی خوبی از نمایشگاه شد، ما آثار فاخری داشتیم که در نمایشگاه تمام شد و حتی با وجود تجدید چاپ نسخه‌ای از آن باقی نماند. کارهایی هم در نمایشگاه به دلیل استقبال تمام شدند ولی به دلیل مشکلاتی مانند کاغذ نتوانستیم تجدید چاپ کنیم.»

اسکندری هم این جابه جایی را پاک کردن صورت مسئله عنوان کرد و گفت: «شهر آفتاب کاستی‌هایی داشت که اگر برطرف می‌شد از مصلی خیلی بهتر بود، ما تنها صورت مسئله را پاک می‌کنیم. مصلی در حمل و نقل، تهویه و سرویس دهی مشکل دارد.»

حسین‌زادگان هم ظرفیت مصلی را همین اندازه دانست و نظرش را تشریح کرد: «وضعیت مصلی نسبت به سه سال پیش کمی بهتر شده است، نمایشگاه چه در شهر آفتاب و چه در مصلی با نمونه‌های خارجی فاصله زیادی دارد. استقبال گسترده‌تر از دو سال پیش بود و در این دوره عکس شهر آفتاب مخاطبان ما چند مرتبه مراجعه می‌کردند.»

علی‌آبادی هم نمایشگاهی‌تر شدن فضای مصلی را لازمه برگزاری نمایشگاه کتاب دانست و گفت: «به نظرم باید تمهیداتی در حوزه اطلاع رسانی که خیلی ضعیف بود، جانمایی، تبلیغات و فضای مصلی صورت بگیرد و تجدید نظر شود تا شرایط عادلانه باشد.»

کلام آخر با برگزارکنندگان

اهالی نشر چون دستی بر آتش دارند، راهنماهای خوبی برای برگزاری هرچه بهتر نمایشگاه کتاب هستند و شنیدن نظراتشان می‌تواند راهگشا باشد.

حسین‌زادگان تعطیلی غرفه ناشرانی که برای کتابفروشی صرف به نمایشگاه می‌آیند را از اتفاقات خوب دانست و گفت: «اجرای درست ضوابط برای حضور ناشرانی با چاپ تعداد بالای کتاب در نمایشگاه عامل مهمی است که در سال‌های بعد باید جامه عمل به خود بگیرد تا شاهد حضور ناشران حرفه‌ای که شغل شان نشر کتاب است باشیم.»

او همچنین فروش کتاب غیر و تخفیف‌های غیرقانونی بالای 30 درصد را از عوامل آسیب‌زا نمایشگاه دانست که باید اصلاح شود.

اسکندری هم ایده جزیره‌ای برگزار کردن نمایشگاه را مطرح کرد به این شکل که هر بخش از نمایشگاه در مکان متفاوتی برگزار شود مانند بخش کودک در سالن حجاب، ناشران عمومی در نمایشگاه بین المللی و…

خجسته هم با بیان اینکه در نمایشگاه ناشران کوچک شانس کمی برای موفقیت دارند، تفکیک آن‌ها از ناشران بزرگ را اقدام مثبتی دانست و گفت: «در عصر حاضر باید کتاب به شکل حرفه‌ای چاپ شود و شیوه سنتی دیگر امکان پذیر نیست، هرکسی که زحمتی می‌کشد قابل احترام است ولی ناشران بزرگ برای حرفه‌ای کار کردن تلاش زیادی می‌کنند.»