مخالفان محصولات تراریخته و جریان‌های ضد مهندسی‌ژنتیک چه آسیب‌هایی به کشور زده‌اند؟

دکتر نیراعظم خوش‌خلق سیما^*: به جرأت می‌توان گفت مهندسی ژنتیک و تولید محصولات تراریخته بعد از فناوری هسته‌ای بیش از هر فناوری دیگری در سطح جهان مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته است. این پشتوانه علمی قوی و خدمات ارزنده فناوری مهندسی ژنتیک توانسته است محصولات تراریخته را به سریع‌ترین دستاورد علمی پذیرفته‌شده توسط بشر تبدیل کند؛ به نحوی که با گذشت بیش از ۲۰ سال از تجاری‌سازی تراریخته ها از سال ۱۹۹۶ تا انتهای ۲۰۱۶ سطح زیر کشت این محصولات در دنیا ۱۱۰ برابر شده است. در این مدت مجموعا ۲٫۱ میلیارد هکتار زیر کشت این محصولات رفته‌اند.

از ابتدای تجاری‌سازی این محصولات ۱۷۷۷ مجوز برای مصرف به عنوان غذای انسان و ۱۲۳۸ مورد برای مصرف به عنوان غذای دام در بیش از ۲۰۰ کشور جهان صادر شده است. همچنین محصولات تراریخته در اتحادیه اروپا و بسیاری از دیگر کشورهای پیشرفته و درحال‌توسعه مجوز کشت و رهاسازی دریافت کرده‌اند. اگرچه این محصولات تقریبا در تمام کشورهای جهان به‌طور قانونی و بدون هیچ مشکلی مصرف می‌شود، کشت و تولید آن‌ها به لطف استراتژی هراس‌افکنی در سطح جهان در انحصار چند کشور باقی مانده است.

ایران نیز با نزدیک شدن به تولید ملی این محصولات از گزند جریاناتی که اذهان عمومی را مشوش می‌کنند در امان نمانده است. تبلیغات منفی علیه محصولات تراریخته گاه منجر به وضع قوانین بازدارنده شده است که در پی آن نوآوری‌های علمی سرکوب و از گسترش این فناوری سودمند جلوگیری شده است. در مقابل، همان کسانی که امروز در رأس جریان‌سازی ضد این فناوری هستند، در زمان مسئولیت خود از سال ۱۳۸۴ ضمن توقف تولید ملی و اعلام جرم علیه دانشمندان زیست‌فناوری کشور، واردات این محصولات را آغاز کردند که تا ۵ میلیارد دلار در سال افزایش یافت.

ایران از معدود کشورهای دارای فناوری تولید محصولات تراریخته است که حتی با داشتن یکی از مترقی‌ترین قوانین ایمنی زیستی در سطح جهان و دو محصول آماده تجاری‌سازی موفق به تولید ملی محصولات تراریخته نشده است. عامل این توقف تولید و تداوم واردات را شاید بتوان در تأثیرپذیری از جریانات به‌ظاهر سبز و دوستدار محیط‌زیست در میان سیاست‌گذاران و مصرف‌کننده‌ها دید.

مروری بر نتایج مطالعات علمی شاخص که توسط مراجع معتبر علمی منتشر شده‌اند، بر غیرمستند بودن ادعای جریان‌های ضد مهندسی ژنتیک صحه می‌گذارد. مراجع رسمی متولی امر به‌خصوص سازمان‌های غذا و داروی همه کشورها ازجمله آمریکا، اتحادیه اروپا، ژاپن، استرالیا، سوییس، کانادا و… که مسئولیت صدور مجوز و نظارت بر کلیه مواد غذایی، بهداشتی، آرایشی و دارویی را بر عهده دارند، پس از ارزیابی‌های لازم ضمن تأیید سلامت این محصولات برای آن‌ها مجوز صادر کرده‌اند.

کمیسیون اروپا در سال ۲۰۱۰ گزارشی در مورد غذاهای حاصل از مهندسی ژنتیک منتشر کرد که اعلام می‌کرد محصولات تراریخته هیچ تفاوتی با فرآورده‌های کشاورزی سنتی ندارند و سالم هستند. این گزارش محصول مشارکت ۵۰۰ گروه تحقیقاتی مستقل در ۱۳۰ پژوهش طی ۲۵ سال با هزینه ۳۰۰ میلیون یورو بوده است.

آکادمی ملی علوم، مهندسی و پزشکی آمریکا در سال ۲۰۱۶ گزارشی را منتشر کرد که با جمع‌بندی نتایج ۹۰۰ پژوهش درباره محصولات تراریخته از سال ۱۹۹۶ اعلام کرد محصولات مهندسی‌ژنتیک‌شده و محصولات اصلاح‌شده به روش سنتی به لحاظ تأثیر بر سلامت انسان و محیط‌زیست تفاوتی ندارند. همچنین طبق اعلام رسمی انجمن سلطنتی پزشکی انگلستان، هیچ گزارش یا شکایتی از بیماری در اثر مصرف محصولات تراریخته وجود نداشته است.

سازمان جهانی بهداشت که از معتبرترین مراکز تأیید سلامت غذایی و بهداشتی در جهان است، اعلام کرده است که غذاهای حاصل از تراریخته‌هایی که امروزه در بازار جهانی یافت می‌شوند مورد بررسی‌ها و تجزیه‌وتحلیل‌های مختلف قرار گرفته‌اند و سلامت آن‌ها تأیید شده است. سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد (فائو) نیز اعلام کرده است: «انتخاب یک رژیم غذایی با ارزش تغذیه‌ای بالاتر و اطمینان از سلامت محصول برای مردم با استفاده از محصولات مهندسی ژنتیک امکان‌پذیر است.» مدیرکل سازمان غذا و کشاورزی سازمان ملل متحد، «خوزه گرازیانو داسیلوا» نیز استفاده از محصولات مهندسی‌ژنتیک را راه‌حلی ضروری جهت رفع نیازهای مردم و اعضای خانواده کشاورزان به‌ویژه ۸۰ درصد از مردم که در فقر و سوءتغذیه در مناطق روستایی زندگی می‌کنند، عنوان می‌کند. علاوه بر تمامی موارد گفته‌شده، در سال ۲۰۱۶ دانشمندان برنده جایزه نوبل بیانیه‌ای را در حمایت از بیوتکنولوژی منتشر کردند و در آن ضمن محکوم کردن مخالفان بیوتکنولوژی از موضع آن‌ها در برابر این فناوری انتقاد کردند.

از سوی دیگر مراجع متولی امر در هیچ کشوری تاکنون عوارضی از این محصولات گزارش نکرده‌اند و هیچ مقاله معتبری در برابر یافته‌های فوق وجود ندارد. تمام آنچه علیه این فناوری ادعا می‌شود، از سوی رسانه‌های بزرگ جهان مدیریت می‌شود که گاه در داخل کشور نیز ترجمه و منتشر شده است. در مقابل این جریان، انجمن‌های علمی و جامعه دانشگاهی کشور در حوزه بیوتکنولوژی و ژنتیک بارها با اظهارنظر رسمی و غیررسمی، موضع خود را مبنی بر سلامت و ضرورت بهره‌مندی از این فناوری به صراحت اعلام کرده‌اند.

بنابراین تردیدی وجود ندارد که جریان سازی علیه این فناوری هیچ پایه و اساسی ندارد و تنها با هدف ایجاد انحصار در فناوری و وابسته کردن کشورها دنبال می‌شود.

به‌علاوه، این جریان موجب شده است کشورمان از مزایای زیست‌محیطی متعددی که کشت این محصولات می‌تواند به ارمغان بیاورد، محروم شود. فراهم کردن امکان کشت در اقلیم گرم‌وخشک و خاک شور که از توانمندی‌های این فناوری است، می‌تواند در بهبود معضلات کشاورزی کشور به‌ویژه کمبود آب نقش اساسی ایفا کند. به‌علاوه محصولات مقاوم به آفت متعددی در داخل کشور ارائه شده است که کشت هر یک می‌تواند راه‌حل قطعی برای چالش مصرف بی‌رویه سم و همچنین تعطیلی بخشی از کشاورزی به دلیل طغیان آفات باشد؛ آن هم در شرایطی که با بدتر شدن وضعیت آب‌وهوایی در آینده با تهدید امنیت غذایی مواجه خواهیم شد؛ بنابراین جریان ضد مهندسی ژنتیک با جلوگیری از این تحولات در کشاورزی طی ۱۵ سال گذشته موجب شده است به محیط‌زیست و امنیت غذایی کشور آسیب وارد شود.

حفظ رویکرد علمی و اعتماد به نظرات کارشناسی مراجع رسمی کشور در کنار انجمن‌های علمی و جامعه دانشگاهی به‌طور حتم موجب پیشرفت کشور در حوزه کشاورزی، اقتصادی و امنیت غذایی و همچنین کمک به سلامت انسان و محیط‌زیست خواهد شد.