مسکن‌مهر بی هویت ساخته شد

به گزارش خبرگزاری خبرهدف  دکتر زهرا نژادبهرام، استاد دانشگاه و جامعه شناس شهری معتقد است: مکانهایی که مسکن مهر در آنها ساخته شده است شهر نیستند و باید آنها را “کلونی” خطاب کنیم؛ چرا که شهر به خودی خود دارای هویت است اما مسکن مهر از پایه بدون هویت ساخته شده و تنها یک خانه است نه یک محیطی که به آن تعلق خاطر داشته باشیم.

مدیر مسئول دوفصلنامه تشکل گفت: در مقطع زمانی کنونی باید به مساله ساخت مسکن مهر و آسیب های ناشی از آن توجه کنیم. یک زمان من می خواهم درباره ساخت مسکن مهر صحبت کنم، در آن صورت می گویم که اول باید زیر ساختها، برنامه ها و طرح های اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی برای ساخت این شهر تهیه شود بعد اقدام به ساخت کنیم. اما اکنون ساختمانهایی با عنوان شهر جدید ساخته شده اما هویت شهری ندارد، اینجا مساله فرق می کند. ما الان با یک حاشیه نشینی بزرگ در کنار شهرها رو به رو هستیم. این یعنی تولید حاشیه نشینی شهری به صورت رسمی، که عواقب و مشکلات خاص خود را به همراه دارد.

این کارشناس مسائل شهری معتقد است که مساله مسکن مهر اکنون دیگر قابل حذف نیست: باید بین مسکن مهر و سکونت گاه های خود رو یا حاشیه نشینی تفاوت قائل شویم. سکونتگاه های خود رو محل هایی هستند که افراد به دلایل بزرگ شدن روستایشان به شهر وصل شده و یا به دلیل اقتصادی امکان زندگی در شهر را نداشته و به همین سبب مجبور به زندگی در حاشیه شده، مسائل این افراد با مسکن مهر متفاوت است. در مسکن مهر ما با کلونی های انسانی رو به رو هستیم که بدون هیچ پیش زمینه ای در کنار یکدیگر جمع شده اند.

وی ادامه داد: ما در سکونتگاه های غیر رسمی که در کنار شهرها وجود دارد و امروزه بالغ بر 10 میلیون نفر ساکن آنها هستند، با انسانهایی با وجه اشتراک یکسان مانند زبان و فرهنگ مواجه هستیم. اما در مسکن مهر اینگونه نیست؛ انسانها هر کدام از یک منطقه و بدون تشابه ذهنی و تقارن همزیستی، گرد هم جمع شده اند و کلونی های انسانی تشکیل داده اند نه بیشتر.

به گفته این استاد دانشگاه افرادی که در قالب این کلونی های زیستی با هم زندگی می کنند نیازها، فرصت ها و تهدیدهایی را برای خود و برای شهرها ایجاد می کنند: از آن جهت که این افراد همپوشانی فرهنگی لازم را ندارد، لازم است که زیرساختهایی برای آنکه به هم متصل شوند فراهم شود. مکان فی نفسه این امکان را دارد که فرصت همپوشانی را فراهم کند اما نیازمند ابزارهای فرهنگی و رویکردی در مکانها هستیم تا این افراد که الان به صورت جدا جدا در کنار هم زندگی می کنند، رویکرد جمعی پیدا کنند.

نژادبهرام گفت: مسکن مهر نیازمند تغییرات کالبدی برای فراهم کردن یک بستر فرهنگی اجتماعی متناسب با شهر است. در گذشته در مقابل خانه ها سکوهایی در نظر گرفته می شود تا همسایه ها در آن مکان ها با یکدیگر صحبت کنند. مسکن مهر اکنون به چنین فضاهایی نیاز دارد مانند فرهنگسراها، پارکها، مکانهای پاتق مانندی که در شهرها وجود دارند، بوستانها و باشگاه های ورزشی؛ اینها چیزهایی است که مسکن مهر به آن نیاز دارد تا بتوانیم به آن شهر بگوییم اما به این شکل کنونی تنها یک کلونی انسانی خواهند بود.

وی معتقد است که افراد ساکن مسکن مهر هنوز نمی دانند که نیازهای اولیه احساس تعلق برای آنها تامین نشده و اکثرا احساس تعلق خود را به محل زندگی قبلی خود دارند. آنها می دانند که نیاز به آب، برق، گاز و مرکز بهداشت دارند اما نیاز به مراکز هم نشینی را احساس نکرده اند. مدیران فعلی مسکن مهر باید به فکر ساخت و ساماندهی فرهنگی باشند چرا که در گذشته تنها ساختمان مسکونی بنا شده است.

این استاد دانشگاه در پاسخ به این سوال که «هویت شهرهای جدید چیست؟» تاکید کرد: نباید نام شهر برای آنها انتخاب کرد بلکه آنها کلونی از اجتماع انسانها هستند. 10 یا 20 بلوک ساختمان ساخته شده بدون آنکه طراحی شهری داشته باشد و یا فکری برای مسائل اجتماعی آن شده باشد بنابراین اینها هویت شهر ندارند. مکانهایی مثل تهران و اصفهان را ما نساختیم بلکه آنها هویت شهر داشتند و ما در آنها سکونت کرده ایم اما یک زمانی فقط در مکان‌هایی ساختمان ساخته شده و یک کلونی از انسانها شکل گرفته و می خواهد تبدیل به شهر شود. این کلونی به دلیل فاصله از شهر نیم تواند به آن متصل شود و به دلیل آنکه تعلق شهر مشترک برای آن ساخته نشده نمی تواند هویت شهری نیز داشته باشد.

او ادامه داد: بنابراین ما باید دو مشکل را درباره مسکن مهر حل کنیم. اول مشکلات زیر ساختی که از ابتدا مورد توجه نبوده و دیگری مشکلات هویتی که این مکانها، هویت شهر ندارند و ما باید با استفاده از فرهنگ، اجتماع و نهادسازی اقدام به هویت سازی در این مکانها کنیم. البته باید توجه داست که هویت ساختنی نیست بلکه کسب کردنی است. باید یک سری ظرفیت های اجتماعی در کلونی های زیستی مورد توجه قرار گیرد و برای جامعه و مکان حس تعلق ایجاد کنند تا من شهروند خودم را تهرانی یا اصفهانی و یا مشهدی بدانم. این حس تعلق به صورت مشترک بین افراد آن جامعه ایجاد شده و هویت آنها را به یک جامعه شهری تغییر می دهد.

از دید این کارشناس مسائل شهری «اگر هویتی برای مسکن مهر ایجاد نشود این کلونی های زیستی تبدیل به حاشیه نشین های رسمی در اطراف شهرها خواهند شد که جمعیتی بالغ بر 10 میلیون نفر را در بر می گیرند که قابل مدیریت و برنامه ریزی نیستند و به سرعت قابلیت تبدیل شدن به یک مشکل برای شهرهای بزرگ را دارند.»

نژادبهرام درباره مشکلات احتمالی که عدم توجه به هویت مسکن مهر ممکن است ایجاد کند گفت: خطرات بسیار جدی برای شهرهای بزرگ ایجاد خواهد شد. اگر احساس تعلق در این کلونی ها ایجاد نشود نوعی بی تفاوتی در خصوص فضای شهری ایجاد خواهد شد. این افراد چون از مکان های مختلفی به مسکن مهر آمده اند نمی توانند با یکدیگر همگرایی داشته باشند به همین دلیل ما در آینده شاهد نزاع های بیشتری در این مکان ها خواهیم بود. افت و خیزهای فرهنگی و اجتماعی زیادی در این مکان ها رخ خواهد داد. یکی از مهمترین فاکتورهای امنیت اجتماعی در جوامع، نظارت اجتماعی است که در مسکن مهر اساسا وجود ندارد چرا که افراد حس تعلق نسبت به آن ندارند و برایشان مهم نیست که همسایه آنها چگونه است و چه اتفاقی برای آن می افتد.