کاخ ثابت پاسال مسجد نمی‌شود/ میراث تهران: با مالک به توافق رسیده‌ایم/ ساخت هتل در ۲۰درصد زمین

زهرا داستانی: هنوز هم عنوانش با قصر سنگی گره خورده است. قصری که نه متعلق به حال است و نه تعلق خاطری به جنبش‌های معماری وقت خود دارد. کاخی که به نام کاخ ورسای ایران مشهور است و معماری آن از قصر پتی تریانو (تریانوی کوچک) در ورسای الگو برداری شده است. چند سالی می‌شود که نامش در سایت‌ها و فضای مجازی با عنوان کاخ ثابت پاسال شنیده می‌شود، عمارتی که تا پیش از انقلاب بزرگترین و گران‌ترین خانه تهران محسوب می‌شد و شاید هم هنوز زمین این بنا آنقدر ارزشمند باشد که چندین و چند نهاد برای آینده آن نقشه می‌کشند.

آنچه که بر کاخ ثابت پاسال رفته است، طولانی است اما مناقشات بر سر مالکیت و سرنوشت این کاخ به چند سال گذشته باز می‌گردد. در طول این سال‌ها حرف و حدیث‌های بسیاری درباره ثبت این بنا در فهرست آثار ملی و آینده آن پس از این ثبت به گوش رسید که این ثبت هم با مناقشاتی همراه بود چرا که این بنا تنها از نظر معماری و نه تاریخی واجد ارزش میراث است.

در پاییز ۱۳۹۳ خبرهایی درمورد تخریب این کاخ و ساخت برج به جای آن در رسانه‌ها منتشر شد که رئیس سازمان نظام مهندسی ساختمان در واکنش به این خبر از ارسال نامه‌ای اعتراضی به وزیر راه و شهرسازی خبر داد و گفت: «بی‌شک ساخت برجی ۹ طبقه با کاربری تجاری، بی‌توجهی به توصیه اکید بزرگان نظام مبنی بر حفظ هویت تهران است.»

در دی ماه ۱۳۹۳ محمد حقانی عضو شورای شهر تهران با بیان اینکه شورای شهر به لحاظ قانونی دراین زمینه نمی‌تواند کاری کند، گفت «خاضعانه و برادرانه از شهردار تهران خواهش می‌کنم که مانع تخریب این ساختمان و تغییر کاربری آن به یک مجموعه تجاری شود، زیرا این ساختمان یک سرمایه فرهنگی و از جاذبه های گردشگری شهر تهران است.»

ساخت «مسجد» سرنوشتی که شورا برای کاخ رقم زد

اما آخرین خبرها از کاخ ثابت پاسال یا همان ورسای کوچک تهران به روز گذشته باز می‌گردد. خبری که یکی از سایت‌های خبری در گفت‌وگو با مهدی چمران، رئیس شورای شهر تهران منتشر کرد. خبری که حکایت از تخریب این بنا و ساخت مسجد به جای آن بود. به گفته او، پیشنهاد ساخت مسجد در این زمین در حالی است که می‌خواستند در این عمارت مجتمع تجاری بسازند و بلندمرتبه سازی کنند اما شورا پیشنهاد داده که این کار صورت نپذیرد.

چمران درباره مالکیت این بنا گفته است: در حال حاضر یکی از نهاد‌ها این عمارت را تملک کرد و به او پیشنهاد دادیم مرکز فرهنگی و مذهبی در آنجا ساخته شود. یعنی مسجد بسازند که البته به خاطر ارائه طرح‌های ضعیف هنوز به سرانجام نرسیده است. او همچنین خبرداده است که علاوه بر مسجد باید در این مکان فرهنگی بخش تجاری فعال شود تا مکان فرهنگی بتواند هزینه‌های خود را در بیارد.

کاخ تخریب نمی‌شود

اظهارات اخیر مهدی چمران، رئیس شورای شهر چهارم تهران درباره ساخت مسجد به جای عمارت در حالی است که رجبعلی خسروآبادی، مدیر کل میراث فرهنگی و صنایع دستی استان تهران در گفت‌وگو با خبرآنلاین این اظهارات را رد می‌کند.

رجبعلی خسروآبادی، مدیر کل میراث فرهنگی و صنایع دستی استان تهران درباره آخرین وضعیت این عمارت به خبرآنلاین گفت: این ساختمان در چند سال اخیر مورد مناقشه بوده است. مالک این بنا پروانه‌های ساختمانی دریافت کرده و در کش و قوس بررسی‌های قضایی است.

او در ادامه گفت: آنچه که برای سازمان میراث فرهنگی اهمیت دارد، حفظ این بنای ارزشمند است. به همین خاطر با مذاکرات چند ماه‌ای که با مالک این بنا داشته‌ایم با مالک به توافق رسیده‌ایم که بنا را حفظ کند و در ۲۰ درصد از زمین ضلع غربی این بنا مجموعه‌ای مکمل با عنوان هتل و مرکز فرهنگی بدون وارد شدن لطمه‌ای به بنا ساخته شود.

خسروآبادی با اشاره به اینکه مرمت این بنا در کنار ساخت این مجموعه جدید از برنامه‌های مشترک میراث و مالک عمارت ثابت پاسال است، گفت: این برنامه در دستور کار شورای فنی و کمیته سرمایه‌گذاری سازمان است و امور اداری را طی می‌کند.

کسانی که از بیرون اظهارنظر می‌کنند پاسخگو باشند

او در واکنش به اظهارات چمران، رئیس شورای شهر تهران گفت: آنچه که در رابطه به ساخت مسجد در زمین این بنا در رسانه‌ها از قول مسئولی منتشر شد، درست نیست. این بنا مالک دارد و مالک تصمیم می‌گیرد که چه سرنوشتی برای این عمارت رقم بخورد. کسی نمی‌تواند به تنهایی پیشنهاد ساخت بنایی در این زمین دهد چرا که باید حق و حقوق مالک را پرداخت کند.

مدیر کل میراث فرهنگی و صنایع دستی استان تهران افزود: افرادی که از بیرون درباره سرنوشت این کاخ اظهار نظر می‌کنند خود باید پاسخگوی سخنانشان باشند. مالک این بنا به سازمان میراث فرهنگی نامه و تعهد داده و این طرح در حال بررسی است. امیدواریم که با این طرح هم ساختمان حفظ شود و هم فضای کاربردی باشد.

خسروآبادی این توافق‌نامه را حاصل دو سال تلاش سازمان میراث و مالک عمارت با وجود اظهار نظرها و مناقشه‌ها می‌داند. به گفته او آنچه که برای سازمان میراث فرهنگی مهم است حفظ بنا است که با این برنامه محقق می‌شود.

حفظ بنا ارجحیت بر ثبت کاخ دارد

گرچه چمران، رئیس شورای شهر تهران میراثی بودن این بنا را رد کرده است، اما مدیر کل میراث فرهنگی و صنایع دستی استان تهران درباره ثبت ملی این بنا می‌گوید: حفظ این بنا بر ثبت آن در میراث ملی ارجحیت دارد. ما نباید کاری کنیم که موجبات تشدید اختلافات باشد. ما بیش از ۷۰۰ اثر ثبتی در استان تهران داریم و باید در جهت حفظ آن تلاش کنیم.

به گزارش خبرهدف، کاخ ثابت پاسال در آغاز متعلق به حبیب‌الله ثابت (معروف به ثابت پاسال) سرمایه‌دار ایرانی در پیش از انقلاب بوده است که پس از انقلاب مصادره شده است. این ساختمان در انتهای شمالی خیابان جردن در منطقه تجریش تهران جای گرفته است. درباره معماری این بنا گفته می‌شود این خانه از روی اقامتگاه قرن هجدهمی مادام دوباری و بعدها ماری آنتوانت، قصر پتی تریانو (تریانوی کوچک) در کاخ ورسای ساخته شده که آنژ-ژاک گابریل آن را طراحی کرده است.

اما در واقع شباهت‌های این دو بنا به همدیگر، مثل هر دو بنای نئوکلاسیک دیگر، شباهت‌ عام است؛ تعداد قابل توجهی تقلید مشهور از تریانو در آمریکا، برزیل و رومانی وجود دارد که شباهتشان به مراتب بیش‌تر است. اما نمای اصلی عمارت ثابت شباهتی انکارناپذیر به نمای جنوبی کاخ سفید دارد که یکی از مشهورترین بناهای نئوکلاسیک است.