کاکایی:ترکیه دنبال تعریف منطقه‌نفوذجدید در عراق‌وسوریه است
ترکیه نگران آینده عراق، سوریه و کردهاست | ایران می‌تواند رایزنی‌ها را با طرف ترکیه افزایش دهد
بین الملل > خاورمیانه – سیامک کاکایی کارشناس مسائل عراق و ترکیه در گفت‌وگو با خبرآنلاین ابعاد مختلف عملیات آزادی‌سازی موصل و حضور ترکیه در عراق و سوریه را مورد بررسی قرار داد.
نزدیک به یک ماه از شروع عملیات آزاد سازی موصل می گذرد. نیروهای مردمی و ارتش عراق عزم خود را جزم کرده اند تا داعش را بطور کامل از شهر موصل که منطقه ای حیاتی برای آنها محسوب می شود خارج کنند، حضور بازیگران مختلف منطقه ای و بین المللی در عراق بر پیچیدگی های بحران افزوده است. ترکیه یکی از بازیگرانی است که بخاطر داشتن مرز طولانی با کشورهای عراق و سوریه در معرض بیشترین تنشهای حاصل از این بحران منطقه ای است. در این باره با سیامک کاکایی کارشناس مسائل عراق و ترکیه گفت و گو کرده ایم که از نظر می گذرانید.
عملیات آزاد سازی موصل چگونه پیش می رود؟ این عملیات چه تاثیری بر سایر بازیگران منطقه خواهد داشت؟
بحران در موصل در منطقه شمال غربی عراق از ویژگی های زیادی برخوردار است. از یک سو دولت عراق و نیروها و گروههایی که بطور هماهنگ در اقدام علیه داعش حرکت کردند و عزم بازپس گیری و آزادسازی موصل را دارند از طرف دیگر، نوع و نقش بازیگران عرصه محیطی موصل و پیرامون آن مهم است. در این بین نگاه بیشتر معطوف به بازیگران منطقه ای است که چه دیدگاهی در وضعیت کنونی موصل دارند و بطور کلی شرایط حاصل از آن جنگ می تواند در سیر تحولات سوریه و عراق تاثیرگذار باشد. یکی از بازیگران مهم عرصه بحران عراق را می توان کشور ترکیه دانست که در نزدیکی موصل قرار دارد و این عملیات و تحولات شکل گرفته در مسائل آن تاثیر گذار خواهد بود.
ترکیه چه نوع کنشی را در این شرایط اتخاذ کرده است؟ نوع بازی آن می تواند بر ثبات خود ترکیه و منطقه تاثیر گذار باشد یا برعکس؟
پرسش اصلی این است که چرا ترکیه رویکردی را اتخاذ کرده است که سیاست خارجی کشور را دستخوش چالشی جدید ساخته است و تنشهای ترکیه و اصطکاک با عراق را دوچندان کرده است. آیا ترکیه صرفا به دنبال حضور در آزاد سازی موصل است یا آنچه که باعث این رویکرد ترکیه شده است، منبعث از یک رشته سیاست ها است که آنکارا را بر آن داشته تا چنین نقشی را ایفا کند. بطور کلی شرایط عملیات در موصل و بحث آزادسازی این شهر مهم عراق برای مردم و دولت عراق بسیار مهم و اساسی است. اما نباید تصور کرد که در واقع یک عملیات سریع و زود هنگامی باشد که عراقی ها بتوانند همراه با گروههای مردمی، ارتش و نیروهای پیش مرگه این شهر را آزاد کنند. به هر حال مجموعه موانع جدی وجود دارد. این نکته وجود دارد که داعش دو سال در آنجا مستقر بوده است و بنابراین فرایند آزاد سازی این شهر با توجه به اقداماتی که آنها در اطراف و مناطق داخلی آن انجام دادند قابل توجه است و از طرفی نگرانی هایی در مورد مسائل انسانی وجود دارد. همه اینها درباره روند پیش رفتن این عملیات تاثیر گذار است.
آزاد سازی موصل و ثبات در عراق در سوریه تاثیری می تواند داشته باشد؟ منجر به افزایش تنش در آنجا می شود یا می تواند در کاهش قدرت داعش در آنجا تاثیرگذار باشد؟
در ارتباط با اینکه آیا آزاد سازی موصل می تواند زمینه ای برای کشاندن جنگ علیه داعش به داخل سوریه شود، با توجه به اینکه آمریکایی ها پیش از این اعلام کرده بودند در حال آماده سازی شرایط برای عملیات در منطقه رقه هستند و این بحث شکل گرفت که کردهای سوریه را در این عملیات تجهیز کنند. به هر حال این مسائل تحت تاثیر عملیات موصل است و این که به شکلی مشخص به این موضوع پرداخته شود که آیا یک اراده منطقه ای و بین المللی برای مقابله با داعش وجود دارد یا خیر. در ارتباط با سیاستهای ترکیه در قبال موصل و حلب و رقه بصورت خاص و در قبال عراق و سوریه بصورت عام تر چند موضوع به عنوان محور این تحلیل و بررسی ها وجود دارد. اول اینکه مقام های ترکیه و شخص رجب اردوغان اظهار نظرهایی در هفته های گذشته در این باره انجام داده اند که به طرح بحث های سیاسی- جغرافیایی در مسائل مربوط به موصل شده است، مسائل مربوط به میثاق ملی ترکیه و اینکه چشم داشت های ارضی نسبت به این منطقه وجود دارد، از این جمله هستند. رسانه ها نیز بر این موضوع متمرکز شده و به آن پرداخته اند. در تحلیل حقوقی این مسئله باید این موضوع را در نظر داشت که در معاهده لوزان در سال 1923 که جمهوری ترکیه بعد از آن تشکیل شد و توافقی که ترکیه با قدرتهای وقت انگلیس و فرانسه انجام داد نکاتی وجود دارد. یکی از مشخصه های آن معاهده این بود که معاهده 1920 سِور را باطل کرد و جایگزین آن شد. در آن معاهده مطالباتی در مورد مناطق داخلی و بیرونی مرزهای ترکیه مطرح شده بود، البته جمهوری ترکیه هنوز تشکیل نشده بود اما نوعی نقض حاکمیتی برای ترکیه در ارتباط با کردها بود. معاهده لوزان به آن دغدغه هایی که شکل گرفته بود، پایان داد. از این رو اظهارات مطرح شده بازگشت به مسائل تاریخی و بحث میثاق ملی ترکیه است که موصل و اطراف آن را جزو سرزمین ترکیه تعریف کرده اند. به هر روی این مسائل بحث های تاریخی دامنه داری است که بیشتر می تواند مورد مناقشه باشد.
ترکیه به تبعات این نقش در عراق و سوریه آگاه هست؟ چه مسائلی پیش روی آنان وجود دارد؟
مسئله این است که چنین رویکردی که مقامات ترکیه در ارتباط با عراق و سوریه و بحث حضور نظامی در بخش هایی از عراق و سوریه اتخاذ کرده اند در واقع یک خواسته آگاهانه ای از سوی مقامات ترکیه است و به نوعی بازی حساب شده از آنها محسوب می شود. به این دلیل که نگرانی های جدی از طرف آنکارا نسبت به آینده سیاسی سوریه و مناطق موصل وجود دارد، بخصوص که بخشی از نگرانی های سوریه تحت تاثیر تحرک بیشتر کردها در داخل ترکیه و همچنین مسائلی که در داخل عراق می تواند بوجود آید. این مسئله می تواند ترکیه را در مخمصه های سیاسی و امنیتی گرفتار کند. از این رو به نظر می رسد که ترکیه با اصرار بر حضور نظامی در سوریه و عراق به دنبال آن است که این نگرانی ها را پوشش دهد و درصد این نگرانی ها را برای آینده محتمل کاهش دهد. پیش تر هم اردوغان گفته بود که اقلیم سازی کردی در سوریه خط قرمز ترکیه است. بنابراین به این موضوع باید از یک بعد استراتژیک پرداخت. این نگاه برگرفته از نوع دیدگاه و دغدغه ای است که ترکیه از آینده موصل و شمال عراق یا مناطق کرد نشین سوریه دارد.
احتمال اینکه بعد از تمام شدن بحران، ترکیه نخواهد از مناطق مرزی عقب نشینی کند چقدر است؟
مسئله دیگر در این باره این است که ترکیه به دنبال این است تا یک محدوده نفوذ جدید یا منطقه نفوذ در عراق و سوریه تعربف کند و به آن رسمیت دهد. پیش تر بحثهایی که در مورد مناطق حایل یا مناطق ممنوع پروازی که مطرح شده بود و آمریکایی ها با آن موافقت نکرده بودند همه در این راستا قابل تعریف است. به نظر می رسد ترکیه به دنبال آن است تا بتواند به عنوان بازیگری که در همسایگی عراق و سوریه است نسبت به نگرانی هایی که دارد، بسترهای نفوذ را پیش بینی کند. رویکرد ترکیه در قالب حضور فعالانه ای تعریف می شود که در مناطقی از عراق دارد و با پیش کشیدن طرح حقوق ترکمن ها و مسائلی از این دست آنرا توجیه می کند و در حقیقت به دنبال افزایش دامنه نفوذ در مناطق اطراف پیرامون خود است. به هر حال آینده وضعیت منطقه و روند تحولات هم در ارتباط با داعش و هم در ارتباط با کردهای سوریه و عراق و همچنین تعاملاتی که در عراق وجود دارد همگی اینها به دنبال فاکتورهایی است که می تواند بر سیاست خارجی ترکیه تاثیرگذار باشد.
به نظرتان ترکیه روند مثبتی را در پیش گرفته است؟
این دیدگاه هم مطرح است که ترکیه با ایجاد چالش های نظامی در محیط پیرامونی خود در عراق و سوریه در واقع در یک مسیر خطایی حرکت می کند که این می تواند تنشها را در آینده برای ترکیه جریان بدهد و طرفدران این دیدگاه معتقدند که این ماجراجویی از طرف ترکیه بهره های لازم را ممکن است نصیب ترکیه نکند یا بهره کافی را به ترکیه نرساند، بلکه این کشور را بیشتر از این درگیر کند و سیاستهای تهاجمی ترکیه را استمرار بخشد. به هرحال به نظر می رسد که ترکیه به لحاظ فیزیکی نسبت به آینده سوریه و عراق و نوع موازنه سیاسی و نوع تعاملات گروهها و جریانهای قومی و مذهبی در این مناطق حساس است. قابل پیش بینی است که ترکیه به این نوع رویکرد حتی به شکلی محدود ادامه خواهد داد و این رویکرد در ترکیه تحت تاثیر نگرانی هایی است که در محیط جغرافیایی و امنیتی خود پدیدار خواهد شد. ولی با این توصیف رایزنی ها در عرصه منطقه ای برای فروکش کردن بحران وجود دارد. بحثهایی مبنی بر ایفای نقش بازیگران دیگری چون ایران در کاهش تنشها و ایجاد یک اجماع منطقه ای و میانجیگری وجود دارد. این موضوعات در سطح رسانه ها هم مطرح می شود و تازگی ندارد. در گذشته نیز ایران و ترکیه در مسائلی همفکری و همکاری کرده اند. به هرحال این شرایط در عراق و سوریه و بحرانهای موجود در منطقه سیاست های خارجی بازیگران فعال در این عرصه را بیشتر درگیر کرده و ترکیه هم از این قاعده مستثنی نیست و سیاست خارجی آن در این مسیر قابل تحلیل است.