۷۸۰هزار موتور‌سیکلت، مردم تهران را خفه می‌کنند، می‌کشند

: کار راه‌اندازترین وسیله در خیابان‌های شلوغ تهران است. با آن می‌توان از شَر هر ترافیکی خلاص شد، سر هر قراری به موقع رسید و حتی با آن ترس را تجربه کرد و ادرنالین بیشتری به خون تزریق کرد؛ «موتورسیکلت»، وسیله‌ای که هم در حمل و نقل ایرانیان نقش بسیاری ایفا می‌کند و هم سهم بالایی را در آلودگی هوای کلان‌شهرها دارد.

ارقام نقش بسته بر تابلوی کنترل کیفت هوا در تهران نشان می‌دهد که دی ماه امسال، تهران آلوده‌ترين هوای دی ماه 3سال اخير را تجربه کرده است. حتی در روز هوای پاک هم که امروز باشد، هوا آلوده وبد. البته این وضعیت تنها خاص تهران نیست. با آغاز فصل سرما بسیاری از شهرهای صنعتی و کلان‌شهرها با مشکل هوای آلوده مواجه بوده‌اند. اراک، تبریز و اصفهان در کنار تهران پاییز را با آلودگی هوا به پایان می‌رسانند. اما چه چیزی سبب آلودگی هوا می‌شود؟

آلودگی هوا معضلی نو و تازه نیست. سالیان دراز است که گیربان ایران و شهرهای پرجمعیت و صنعتی آن را گرفته و سومین عامل مرگ‌ومیر را شامل می‌شود. معضلی که شاید همه به خوبی از دلایل بروز آن آگاه هستند اما بد نیست نظر کارشناسان را نیز در این باره بدانیم. کارشناسان عامل آلودگی هوا را به دو گروه آلاینده‌های متحرک و غیر متحرک تقسیم می‌کنند. وسایل حمل و نقل از جمله انواع خودروها و موتورسیلکت آلاینده‌های متحرک و کارخانه‌ها و واحدهای صنعتی نیز آلاینده‌های غیر متحرک را شامل می‌شوند. اما کدام یک از این آلاینده‌ها سهم بیشتری در آلودگی هوا دارند؟

برخلاف باور ریز نقش‌ترین وسیله حمل و نقل در ایران بیشترین سهم از آلودگی هوا را به خصوص در تهران دارد. به گفته علی اصغر رجبی، رئیس مرکز هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست 85 درصد از کل آلودگی‌ها در سال ۹۳ مربوط به حوزه منابع متحرک و ۱۵ درصد نیز سهم منابع ثابت مانند صنایع و کارخانه‌ها در تهران است.

براساس آنچه که او اعلام کرده است از ۷۲۶ هزار تن آلاینده‌ای که در سال ۹۳ از دو منبع ثابت و متحرک در تهران تولیده شده، ۶۱۸ هزار تن سهم آلاینده‌های متحرک و ۱۱۰ هزار تن سهم آلاینده‌های غیر متحرک است. از 618 هزار تن آلودگی که به وسیله آلاینده‌های متحرک تولید شده 45 درصد سهم منابع متحرک سواری، 18 درصد آن سهم تاکسی‌ها، 19 درصد آن سهم موتورسیکلت‌ها، 15 درصد متعلق به وانت‌ها و 3 درصد مربوط به مینی بوس و اتوبوس ها بوده است.

شاید در وهله اول ۱۹ درصد آلودگی توسط متورسیکلت‌ها در تهران آمار بالایی به نظر نیاید به خصوص وقتی این آمار را در کنار سهم ۴۵ درصدی خودروهای شخصی بگذارید و یا نسبت تعداد موتور به خودرو را در نظر بگیرید و بگویید در تهران 3میلیون خودرو و  780 هزار موتور تردد می کنند (آمار موتورسیکلت‌های پلاک شده در تهران، 3.5 میلیون دستگاه است که تخمین زده می‌شود 780 هزار دستگاه مدام تردد می‌کنند.) اما بابید بدانید که با وجود تعداد نسبتا اندک موتوسیکلت ها نسبت به خودروها اما این موتورسیکلت ها هستند که سهم بیشتری از تولید آلودگی برعهده دارند. چرا که هر موتورسیکلت برابر با سه خودرو آلایندگی تولید می کند و حدودا به ازای هر چهار خودرو یک موتوسیکلت وجود دارد که اگر یک موتوسیکلت سامان دهی شود به اندازه ۴ خودرو می تواند از میزان آلاینده های هوای تهران بکاهد.

نکته قابل توجه اینکه اگر طرح‌ LEZ به طور کامل در تهران اجرا شود و همه راننده‌ها به معاینه فنی و سلامت خودروهایشان اهمیت بدهند، تنها 10درصد از میزان آلودگی‌هوای پایتخت کاسته می‌شود.

بحران ملی؟

البته این آمار تنها مختص تهران است و نمی‌‌توان سهم منابع متحرک و غیر متحرکی که در این آمار از آن یاد شده به سایر شهرهای کشور تعمیم داد. دلیل اصلی آن هم این است که در تمامی شهرها سهم منابع متحرک و غیر متحرک به یک اندازه نیست و سهم صنایع در تولید آلودگی هوا می‌تواند در شهرهای صنعتی بیشتر باشد.

با این حال اما اگر بخواهیم این آمار را به کل کشور به طور تقریبی تعمیم دهیم با یک ضرب و تقسیم و یک تناسب گیری ساده می‌توانیم بگوییم در صورتی که سهم موتورسیکلت در سراسر شهرهای ایران برابر باشد با وجود 10.5 میلیون موتور در حال تردد در کشور بیش از یک میلیون و ششصد هزار تن آلاینده در سال تولید می‌شود.

اما سهم واقعی موتورسیکلت‌ها در آلودگی هوا چقدر است؟ پاسخ این سوال را باید در سخنان و آمار وحید حسینی، مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران جست‌و‌جو کرد. او گفته است به طور میانگین هر موتورسیکلت به ازای هر کیلومتر پیمایش حدود 15 گرم آلودگی ایجاد می‌کند. او گفته است که در بررسی‌های انجام شده مشخص شده موتورسیکلت‌های ساخت داخل در هر کیلومتر بین 12 تا 22 گرم آلودگی تولید می‌کنند.

با این تفاسیر و با توجه به اینکه هر موتورسيكلت در هر كيلومتر تردد 15گرم آلودگي وارد هوا مي‌كند، پس بدين‌ترتيب 780 هزار موتورسیکلتی که در تهران تردد دائم دارند، هر روز 286 تن مونواكسيد كربن، 100 كيلوگرم دي‌اكسيد گوگرد، 7.9 تن دي‌اكسيد نيتروژن، 83 تن تركيبات آلی فرار و 2.6 تن ذرات معلق توليد می‌كنند. حجم بالای توليد مونواكسيدكربن مهم‌ترين خطری است كه اگزوز يك موتورسيكلت براي سلامتی شهروندان دارد. در معرض مستقيم اين گاز قرار گرفتن مي‌تواند موجب مرگ مستقيم يا صدمات تنفسي حاد به هر شخص شود.

هرچند سهم و میزان تولید آلودگی به وسیله موتورسیکلت در ایران به اندازه‌ای است که زنگ‌ خطر سلامتی را به صدا در آورد اما این خطر زمانی جدی‌تر و ترسناک‌تر می‌شود که آمارها از تولید سالانه 450 هزار عدد موتورسیکلت در کشور خبر می‌دهند. تولید موتورسیکلت‌هایی بنزینی که 95 درصد از آنها کاربراتوری هستند و به گفته حجت الله بهروز، قائم مقام معاون ترافیک شهردار هر کدامشان می توانند بیش از سه برابر خودروهای استاندارد ایرانی آلایندگی تولید کنند.

براساس آمار انجمن صنعت موتورسیکلت ایران در سال 90، 813206 دستگاه، در سال 91، 418733 دستگاه، در سال 92، 316144 دستگاه، در سال 93، 538682 دستگاه، در سال 94، 426249دستگاه و در سال 95 تا کنون، 220312دستگاه تولید شده است.

چگونه از شر موتورهای آلاینده خلاص شویم؟

حالا اما علاوه بر توقف تولید و ورود موتورسیکلت‌های کاربراتوری و جایگزین شدن موتورسیلکت‌های انژکتوری به جای موتورسیلکت‌های کاربراتوری و تشویق مردم برای خرید موتورهای برقی، ساماندهی موتورسیکلت‌های آلاینده با توجه به ورود به فصل سرما و تشدید آلودگی هوا در دستور کار سازمان حفاظت محیط‌زیست قرار گرفته و رئیس این سازمان از همکاری با پلیس راهور در این زمینه نیز خبر داده است.

الزامی شدن دریافت آرم طرح ترافیک سالانه برای موتورسیکلت‌های پایتخت اما راه کار دیگری است که اقبال شاکری، رئیس کمیته عمران شورای شهر تهران از آن خبر داده و گفته است: ‌در حین بررسی تعرفه‌های طرح ترافیک در کمیسیون حمل و نقل و عمران شورای شهر تهران برای اولین بار پیشنهاد شد که در راستای ساماندهی موتورسیکلت‌های پایتخت، تمهیدات ویژه‌ای برای سال 96 اتخاذ شود. وی در تشریح این برنامه‌ها گفته است: بر همین اساس تمامی موتورسیکلت‌های پایتخت برای ورود به محدوده طرح ترافیک باید نسبت به اخذ آرم طرح ترافیک سالانه اقدام کنند. همچنین مقرر شد که موتورسیکلت‌ها عوارض سالیانه خود را نیز پرداخت کنند؛ به گونه‌ای که موتورسیکلت‌های انژکتوری 10 درصد عوارض یک خودرو، موتورسیکلت‌های کاربراتوری 20 درصد عوارض یک خودرو و موتورهای برقی نیز از عوارض معاف هستند که این برنامه‌ها از سال 96 اجرایی خواهد شد.

با این حال اما به دنبال راهی برای بهبود آلودگی هوا تهران، مجلسیان آخرین تصمیمات را برای موتورسیکلت‌ها گرفتند و با تصویب وظایف دولت برای حفاظت از محیط زیست در برنامه ششم، دولت را موظف به اعطای تسهیلات و پیش‌بینی اعتبار لازم در بودجه سالانه جهت از رده خارج کردن سالانه 10 درصد از موتورسیکلت‌های بنزینی و جایگزینی با موتورسیکلت‌های برقی کرد.