سلطانی: پیشنهاد ترامپ به ایران، یک تیر و چند نشان است

آخرین ساعات پایانی دوشنبه شب به وقت تهران بود که خبر نشست مطبوعاتی ترامپ با همتای ایتالیایی اش دوباره همه را غافلگیر کرد. ترامپ باز هم سخن از دیدار با مقامات ایرانی به میان آورد. این بار حتی بدون پیش شرط. دونالد ترامپ، در کنفرانس خبری مشترک با نخست‌وزیرایتالیا در پاسخ به سوال خبرنگار که«چه‌طور می‌توان تنش‌ها با ایران را کاهش داد»، پاسخ داد: «البته که حاضرم با آنها ملاقات کنم. هروقت که بخواهند. نمی‌دانم آنها آماده باشند. هیچ پیش‌شرطی نداریم. هروقت بخواهند. هم برای آنها خوب است، هم دنیا.» پرسش اینجاست که آیا امکان چنین دیداری محتمل است؟ ترامپ چه هدفی از مطرح کردن این موضوع به شکل مستقیم دارد؟ در این باره خبرگزاری خبرهدف  با علیرضا سلطانی مدرس دانشگاه و کارشناس مسائل اقتصاد بین المللی  گفت و گو کرده که از نظر می گذرانید:

به نظر می رسد پشت پیشنهاد اخیر ترامپ برای مذاکره مستقیم و بدون پیشرط با ایران مسائلی مطرح است.  ارزیابی شما چیست؟ این روند قابل تحقق است؟ 

پیشنهاد ترامپ برای مذاکره با ایران بدون پیش شرط اگرچه قابل پیش بینی بود اما طرح آن در این مقطع غافلگیرانه به نظر می رسد چه اینکه وزیر خارجه آمریکا نیز به نوعی غافلگیر شد و تلاش کرد با توضیحاتی که حکایت از وجود پیشرط های مذاکره بود، تا حدی ماجرا را مدیریت کند. اما به نظر می رسد ترامپ پیشنهاد مذاکره را هدفمند مطرح کرد و در عمل برای چندمین بار در ماه های اخیر، توپ را به زمین ایران انداخت. این به نوعی کار دولتمردان ایران را با توجه به شرایط اقتصادی کشور و انتظارات عمومی بالا تا حد زیادی سخت کرده است که چه واکنشی نشان دهند تا هم توپ را به زمین آمریکا برگردانند و هم توجیه مناسبی برای افکار عمومی ایران که این روزها به شدت در التهاب اقتصادی و نگرانی های ناشی از رویارویی نظامی هستند، داشته باشند.

به نظر شما، ترامپ چه اهدافی را با طرح مذاکره مستقیم و بدون پیش شرط با ایران دنبال می کند؟
واقعیت این است که ترامپ و دولت وی به صورت مشخص اهداف سیاسی و اقتصادی خود را دنبال می کنند. ترامپ با این پیشنهاد می خواهد با یک تیر چند نشان را بزند. هم به ا هداف خود برای تحت فشار قراردادن بیشتر ایران برسد و هم اهداف انتخاباتی خود را دنبال کند. از نظر ترامپ اگر ایران به درخواست مذاکره پاسخ مثبت دهد، به وعده خود برای به پای میز مذاکره کشاندن ایران برای افکار عمومی عمل کرده است. اگر هم این مذاکرات صورت نگیرد، باز برای افکار عمومی آمریکا و حتی دولت های اروپایی و خارجی این توجیه را دارد که آمریکا پیشقدم مذاکره مستقیم و بدون شرط با ایران است اما ایران راههای مذاکره را رد کرده است. در هر دو صورت برای ترامپ و حزب جمهوریخواه در انتخابات آینده کنگره، این مسائل مفید خواهد بود و شانس برنده شدن آنها را بیشتر می کند. به هرحال انتخابات آینده می‌تواند سرنوشت شخص ترامپ را که به شدت با حواشی مختلف در آمریکا از جمله پرونده های اخلاقی مواجه است، درانتخابات ریاست جمهوری 2020 تعیین کند.

آیا این پیشنهاد ترامپ از موضع ضعف در برابر ایران ارایه نشده است؟
من با این نظر موافق نیستم. ترامپ با آشنایی کاملی که از شرایط این روزهای اقتصاد ایران تحت تاثیر خروج از برجام دارد، تلاش می کند، فشار افکار عمومی ایران و همچنین دولت های اروپایی را علیه نظام سیاسی ایران افزایش دهد. در واقع ترامپ ابتکار عمل و مدیریت پرونده ایران را شخصا در دست گرفته و تلاش دارد ایران را در شرایط انفعال قرار داده و هزینه های سیاست گذاری و تصمیم گیری برای مدیریت پیامدهای اقتصادی و سیاسی تحریم های آمریکا را افزایش دهد.

فکر می کنید دولت های منطقه مانند اسرائیل و عربستان و متحدین منطقه ای آنها چه واکنشی نسبت به این پیشنهاد داشته باشند؟
قطعا این دولت ها از آغاز و انجام مذاکره ایران و آمریکا استقبال نخواهند کرد. آنها اگر به این نتیجه برسند که ترامپ در پیشنهاد خود جدی است، سعی می کنند در این مسیر سنگ اندازی کنند چرا که آنها هزینه سنگینی را بابت خروج امریکا از برجام دادند. حال اگر آمریکا وارد مذاکره با ایران آنهم بدون پیشرط شود، برنامه های آنها برای اعمال فشار بر ایران در حوزه مسائل منطقه ای و نظامی از بین می رود.

فکر می کنید ترامپ در پیشنهاد خود برای مذاکره با ایران چقدر جدی است و تا چه حدی می تواند در مقابل فشار دولت های منطقه برای عدم مذاکره با ایران مقاومت کند؟
من فکر می کنم ترامپ برای آغاز مذاکره با ایران جدی است و حاضر است بر خلاف اظهارات وزیر خارجه اش، مذاکرات بدون پیش شرط را با ایران آغاز کند. در آینده هم بر این مساله پافشاری خواهد کرد تا جواب مشخصی از تهران بگیرد. منتها مذاکرات مد نظر ترامپ دیگر مانند مذاکرات مربوط به برجام، طولانی نخواهد بود. وی تلاش دارد اگر باب مذاکره ای با ایران گشود در حداقل زمان آن را پیش برد و به اهداف خود نیز برسد. اما اگر مذاکره ای هم صورت نگیرد او با این پیشنهادات قصد دارد در نزد افکار عمومی آمریکا و جهان موضع تهدید آمیز خود در قبال ایران را تقویت کند. بنابراین به نظر می رسد برای او عدم موافقت ایران با مذاکره ، مهم ارزیابی نمی شود.

واکنش تهران را به این درخواست چه خواهد بود؟ تهران یکبار این تابو را شکست و از آن برجام بیرون آمد. این بار هم می توان این انتظار را داشت؟
اگرچه مقامات ایران به کرات پیش از این به خصوص پس از خروج آمریکا از برجام، هرگونه مذاکره با این کشور را رد کرده اند اما تصمیم گیری در این زمینه برای تهران کار سختی است. البته مقامات در رده های کارشناسی و مشاوران سیاسی ممکن است به این پیشنهاد واکنش آنهم منفی نشان دهند اما مقامات ارشد شاید سیاست سکوت را حداقل در روزهای آینده در پیش بگیرند. به هرحال ترامپ توپ را به زمین ایران انداخته است.

از نظر ایران خروج امریکا از برجام، کار مذاکره با این کشور را بسیار سخت کرده است. اما در عین حال شرایط اقتصادی کشور ، انتظارات افکار عمومی برای کاهش مخاطرات اقتصادی و حتی نظامی و فشار دولت های خارجی ، شاید دولت ایران را وادار به انعطاف در این مساله دهد و زمینه ای برای آغاز مذاکرات مستقیم و غیرمستقیم فراهم شود. اما به فرض موافقت تهران با مذاکره ، راهبرد ایران در این زمینه ، مذاکرات تدریجی و طولانی مدت است . مساله ای که باب میل ترامپ نخواهد بود و این خود مشکلی است.

مساله دیگر در این زمینه، عدم اجماع داخلی در ایران بر سر مذاکره یا عدم مذاکره مستقیم با آمریکا است . مساله ای که در مورد برجام هم اتفاق افتاد و تا حد زیادی موجب از حیز انتفاع افتادن آن شد. یکی از چالش های بزرگ ایران در روزها و شرایط کنونی ، عدم اجماع و وحدت نهادها و مراکز و مراجع قدرت و تصمیم گیری در حوزه های مختلف اقتصادی و سیاسی است. اگر واقعا یک اراده واحد شکل گیرد و همه مراکز قدرت در کشور به یک اجماع واحد و مشخص برسند ، حتی انجام مذاکره با آمریکا ، می تواند قدرت مانور ایران را افزایش دهد و فرصت های خوبی برای کشور و نظام ایجاد کند و از تهدیدات اقتصادی و سیاسی و حتی نظامی بکاهد. ضمن اینکه موضع ایران را در مذاکره احتمالی تقویت می کند و می تواند متجر به دستاوردهای خوبی برای کشور شود. اصل وحدت نظر و اجماع همه گروه ها و جریان های سیاسی با حمایت و پشتوانه مردم است که می تواند در همه شرایط ، به گذار کم هزینه و موفق کمک کند.