عملی شدن دو گام وزارت علوم برای استقلال دانشگاه‌ها؛ استقلال در پذیرش دانشجوی دکترا و اعزام بورسیه‌ها

در هفته جاری دو اتفاق همزمان نشان داد دانشگاه های ایران با عملی شدن یکی از مهم ترین وعده های دولت یازدهم به دانشگاه ها مواجه شدند. در اتفاق اول واگذاری چگونگی جذب دانشجو دکترا به دانشگاه ها واگذار شد و هر دانشگاهی بسته به شرایط خود، اقدام به اعلام شرایط جذب دانشجوی دکترا کرد.

همزمان سازمان سنجش آموزش کشور نیز، در اتفاقی برخلاف سال های قبل، اعلام کرد:«اساس انتخاب رشته به عمل آمده، دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی پذیرنده دانشجو، نسبت به اعلام حد نصاب هر کد رشته محل و سایر شرایط و ضوابط پذیرش دانشجو برای ارزیابی تخصصی (مرحله دوم آزمون) از طریق سایت خود در پایان هفته اول اردیبهشت ماه ۹۵ اقدام می کنند.»

استقلال دانشگاه ها در جذب دانشجوی دکترا در واقع بازگشت به سال های پیش از دولت های محمود احمدی نژاد است و بازگشت به مدلی استاندارد که تمامی کرسی های دانشگاهی در دنیا از آن تبعیت می کنند.

دیگر مدل استانداردی که دانشگاه های دنیا از آن تبعیت می کنند استقلال دانشگاه ها در اعزام به خارج از کشور به عنوان بورسیه است. طی سال های اخیر و در دولت دوم محمود احمدی نژاد دست داشتن دولت در بورسیه زمینه ساز ایجاد پرونده بورسیه های مساله دار شد.

حالا دولت یازدهم دوباره این استقلال را به دانشگاه ها بازگردانده است. مجتبی صدیقی رییس سازمان امور دانشجویان وزارت علوم دراین باره می گوید: «تفویض اختیارات به دانشگاه ها محور اصلی سیاست بورس در سال ۹۵ است و به همه دانشگاه ها اعلام شده سهمیه مورد نیاز خود را از رشته های جدید و اولویت های نقشه علمی کشور اعلام کنند.» براساس آمار رسمی امسال دانشگاه های ایران ۱۹۲ دانشجو را برای بورسیه خارج به وزارت علوم معرفی خواهند کرد.

صدیقی همچنین از تصویب و ابلاغ شیوه نامه انضباطی خبر داد و گفت: شیوه نامه انضباطی تصویب و ابلاغ شد و بیشترین تغییر آن در آئین دادرسی بوده و در جرایم و مجازات تغییری ایجاد نشده است.

صدیقی در ادامه با اشاره به احکام صادره بورس داخل در سال ۹۴، گفت: احکام صادره بورس داخل در سال گذشته با روند کاهشی روبرو بود. با وجود فارغ‌التحصیلان دانشگاه‌ها در حال حاضر نیاز به بورس کم شده است.

وی یادآور شد: در سال ۹۴، ۴۵۲ حکم بورس داخل صادر شده که از این تعداد ۳۱۴ مورد مربوط به دانشجویان دکتری داخل و بورسیه‌های سال‌های قبل هستند و همچنین ۱۳۸ مورد آن مربوط به مربیان دانشگاه‌ها بود که از امکان بورس داخل برای دوره دکتری استفاده کردند.

استقلال در دانشگاه ها چگونه سلب شد؟

این اتفاق در شرایطی است که طی هشت سال از زمداری وزرای محمود احمدی نژاد، بخش زیادی از اختیارات دانشگاه ها از آنها سلب شد و حالا به نظر می رسد دولت حجت الاسلام حسن روحانی سعی در بازگرداندن آنها دارد. در هشت سال دولت احمدی نژاد استقلال دانشگاه‌ها در تصمیم‌گیری، صرف بودجه، جذب اعضای هیات‌علمی و پذیرش دانشجوی از جمله اختیاراتی بود که از دانشگاه ها گرفته شد. به طوریکه اولین قدم برای ازبین‌بردن استقلال دانشگاه‌ها در دولت نهم برداشته شد.

آن زمان که در بودجه سال ٨٨، وزارت علوم بودجه دانشگاه‌ها را در اختیار آنها قرار نداد و برای دریافت بودجه، تبصره صورتحساب مخارج را تعیین کرد. از سال ١٣٨٨ دانشگاه‌ها موظف شدند برای اجرای طرح‌های عمرانی و دیگر هزینه‌ها، صورتحساب‌هایی به وزارت علوم بفرستند و در قبال آن بودجه دریافت کنند.

علاوه بر این، تغییر شکل برگزاری آزمون دکترا در دولت دهم استقلال دانشگاه‌ها در جذب دانشجوی دکترا را گرفت. همچنین در دولت دهم آیین‌نامه ارتقای درجه علمی اساتید باعث شد روسای منصوب‌شده دانشگاه‌ها از سوی وزارت علوم، به‌راحتی بتوانند بدون درنظرگرفتن نظر اعضای هیات علمی، اساتید را جذب دانشگاه‌ها کنند.اقداماتی که باعث شد فاتحه استقلال دانشگاه‌ها در دولت دهم خوانده شود.

بورسیه ها، از رانت جدا می شوند؟

ماجرای بورسیه ها مساله دار طی دو سال اخیر به یکی از مهم ترین چالش های آموزش عالی ایران تبدیل شد. در ابتدا عنوان شد که بیش از 3 هزار بورسیه غیر قانونی طی سال های اخیر، جذب شده اند اما پس از آن این رقم کاهش یافت و مسئولان وزارت علوم اعلام کردند،

دانشگاه ها درباره پذیرش یا عدم پذیرش بورسیه های مساله دار تصمیم گیری می کنند. حتی پس از آن، برخی دانشجویانی که دارای بورسیه های مساله دار نیز بودند به احقاق حق خود پرداختند. اما فارغ از تمامی این مسایل واگذاری تصمیم گیری درباره بورسیه های خارج از کشور به دانشگاه ها می تواند تا حد زیادی بورسیه ها را از محیط های دولتی خارج کند و زمینه ایجاد رانت را از بین ببرد.

علاوه بر این نکته حایز اهمیت دیگر رونق گرفتن دیپلماسی علمی پس از آغاز به کار دولت روحانی است. به طوریکه از آغاز فعالیت دولت یازدهم تا به امروز، هیات های دانشگاهی ای از کشور هایی همچون، آلمان، اتريش، آمريكا، استراليا، عمان، ايتاليا، فرانسه، ژاپن، تركيه، اندونزي، اواكراين، مغولستان، تونس، گرجستان، عراق، چين، نيوزيلند، ويتنام، كره جنوبي و اسپانيا وارد ایران شده اند و بخش زیادی از آنان خواستار تبادل استاد و دانشجو میان ایران و کشورهای خود هستند.

بر همین اساس به نظر می رسد واگذاری بورسیه های خارج از کشور به دانشگاه ها می تواند ساز و کار آکادمیک بیشتر به این برنامه ها تزریق کند.