گزارش تصویری و مکتوب معاون دبیرکل و نماینده‌ سازمان‌ملل در ایران از دریاچه ارومیه

به گزارش خبرگزاری خبرهدف ؛ در این گزارش که نسخه ترجمه شده آن را سازمان محیط زیست منتشر کرده است، آمده؛

دریاچه ارومیه زمانی دومین دریاچه بزرگ آب شور در جهان بود. اما پس از سال ها فعالیت های مخرب انسانی – از سدهای 60 ساله گرفته تا استفاده بیش از حد آب رودخانه هایی که به دریاچه می رسیدند – جریان طبیعی رسیدن آب شیرین حوضه دریاچه به دریاچه شور متوقف شد. در نتیجه، دریاچه به دست انسان ها خشک شد.

اما تلاش برای بهبود وضعیت موفق بوده است. در حال حاضر آب در دریاچه وجود دارد. نه به اندازه ای که زمانی بود، اما خیلی بیشتر از قبل. زندگی در حال بازگشت به دریاچه است. این احیا، نتیجه یک تلاش مشترک فوق العاده موفق از سوی ایرانیان و کشورهای دیگر است.

در آن روزها، ایستادن درون زمین پر از نمک دریاچه، مثل ایستادن بر روی یک سیاره دیگر بود. آبی وجود نداشت. اما باد بود و مانند شلاق، دانه های نمک را به دهان و ریه های هر کسی در نزدیکی دریاچه بود می پاشید و بر روی مزارع اطراف دریاچه پخش می کرد. تصور کنید زندگی در این کاسه گرد و غبار برای ساکنان و کشاورزان در حوضه آبریز دریاچه ارومیه چگونه بود. مردم در اثر کیفیت پایین هوا دچار بیماری سرطان شده و محصولات زراعی به خاطر خاک شور از بین می روند.

کشاورزان چاه های عمیق تری از سفره های آب زیر زمینی در کنار دریاچه حفر کردند و این باعث کم شدن آب های زیرزمینی و شور شدن آنچه باقی مانده بود، شد. این مکان چهار سال پیش کم کم تبدیل می شد به وضعیت پس از خشک شدن دریاچه آرال در آسیای مرکزی؛ پس از خشک شدن دریاچه آرال، مردم آنجا مبتلا به آلرژی، بیماری های تنفسی و سرطان شدند، محصولات زراعی از بین رفتند و آینده زندگی به خطر افتاد.

حالا چهار سال به جلو، به زمان حال برگردیم:

هواپیمای ما صبح فوریه در ارومیه به زمین نشست. صحبت از بهبود وضعیت دریاچه بود، اما شنیدن کی بود مانند دیدن!

طلوع خورشید که به آنجا رسیدیم، در گستره وسیع و باز بستر دریاچه، بازتاب چهره روشن خورشید سحرگاهی را در چیزی دیدیم که چهار سال پیش در دریاچه وجود نداشت: آب.

کم عمق بود، اما برای پوشاندن سطح پر از نمک دریاچه کافی بود. همانطور که بر روی پلی که از وسط دریاچه می گذرد، پیش رفتیم، روشنایی ضعیف خورشید بر افق دریاچه بیشتر و بیشتر شد.

این تصاویر دریاچه ارومیه چهار سال پیش بود:

 
و این تصاویر بازدید ما دو هفته پیش، زمستان 2017:

تجربه ای بسیار احساسی بود. پیش رویمان تصویری بود که ثابت می کرد مشکلات زیست محیطی که بسیاری از ما انسان ها ایجاد می کنیم، با اقدامات به موقع قابل حل شدن هستند.

سه رویکرد اصلی برای این اتفاق وجود دارد؛

اول- باز کردن مسدودیت و راه رودخانه های تغذیه کننده دریاچه.
دوم- انتشار عمدی آب از سدها در تپه های اطراف.
سوم و سخت ترین قدم- تغییر رویه مدیریت آب حوضه دریاچه، به خوصوص در میان کشاورزان منطقه.

سومین رویکرد یعنی مدیریت بهتر آب، زمان و تلاش قابل توجهی لازم داشت، اما به نظر می رسد ماندگار باشد. تلاش پر زحمتی احتیاج بود تا به کشاورزان منطقه آموخته شود که چطور روش های کشاورزی گندم، جو، کلزا، میوه و سبزیجات را تغییر دهند. تکنیک های جدید به طرز حیرت انگیزی ساده هستند؛ تغییر ابعاد مزرعه به قطعه های کوچک تر برای حفظ بیشتر و بهتر آب، آبیاری قطره ای به جای جاری کردن آب در زمین، اجتناب از خاک ورزی عمیق، معرفی گونه های محصول مقاوم در برابر خشکسالی و شخم بقایای گیاهی به خاک به جای سوزاندن آنها از جمله این تغییرات بودند.

با اینکه آب کمتری مصرف می شود، در نهایت عملکرد محصولات 40 درصد افزایش یافته است. آب ذخیره شده می تواند دوباره به دریاچه برگشته و آن را پر کند. این پروژه به منظور بهبود مدیریت آب، توسط سازمان ملل متحد و با همکاری دولت، استانداری و کشاورزان منطقه انجام شد.

در راه بازگشت به تهران در هواپیما از این سفر سه درس مهم درباره موفقیت گرفتیم:

ایران، انعکاس چالش های بزرگ زیست محیطی بسیاری از کشورهاست. اما ما انسان ها می توانیم آنچه خراب شده را با تلاش کافی احیا کنیم.

مردم باید راجع به محیط زیست مطلع شده و درباره آن صحبت کنند. سازمان ملل متحد در سال 2016 دادخواستی با 1.7 میلیون امضا در خصوص احیای دریاچه ارومیه دریافت کرد. چنین حساسیتی باید ادامه یافته و از آن باید استقبال شود و به آن عملی شود.

مشکلات زیست محیطی را نمی توان به تنهایی حل کرد. پاسخ به مشکل دریاچه ارومیه نشان می دهد که تلاش گروهی ضروری است. با رهبری توسط دولت، تعامل از سوی جوامع محلی، و گاهی پشتیبانی از سوی جامعه بین الملل مانند سازمان ملل متحد و کشورهای کمک کننده (مانند ژاپن که در این مورد همکاری کرد)، همه و همه باید دست به دست یکدیگر بدهند.

کار هنوز تمام نشده است، اما آنچه که در دریاچه ارومیه اتفاق افتاد، مثالی الهام بخشیدن برای همه ما است – هم در داخل و هم خارج از ایران.